نقد مقاله ی بررسی اثر قلیان اکسیژن بر مصرف کنندگان که این روزه | متخصصین بهداشت ایران
نقد مقاله ی بررسی اثر قلیان اکسیژن بر مصرف کنندگان که این روزها سوژه رسانه ها شده است/ آقایان لطفا کمی تامل کنید
احمد مهری- اپیدمیولوژیست
در ابتدا از طولانی شدن مطلب عذرخواهی میکنیم.
چندی است ماجرای قلیان اکسیژن در محافل رسانه ای مطرح میشود که با واکنش های مختلفی مواجه شده ایم. مساله جدی تر اشاره معاون بهداشت وزیر بهداشت به این ماجراست که اخیرا بیان داشته: «در گزارشات اولیه قلیان اکسیژن مشکلی ندارد و منتظر نتایج کلی هستیم. قلیان اکسیژن میتواند جایگزینی کم خطر تر به جای دخانیات باشد!»
هرچند در جستجوی وبسایت کمیته اخلاق وزارت بهداشت و مرکز کارآزمایی بالینی، اثری از این طرح پژوهشی ندیدیم اما با کمی جستجوی بیشتر به یک مقاله رسیدیم که احتمالا استناد معاون بهداشت وزیر بهداشت به این مقاله است.
این مطالعه مورد شاهدی در مجله تنفس، نمایه شده در پامبد و اسکوپوس (کیفیت Q3)، چاپ شده است و نویسندگان آن غلامرضا حیدری، عاطفه فخاریان، مریم سادات میرعنایت، محسن عابدی، بهزاد ولیزاده و حمیدرضا جماعتی (سردبیر خود مجله تنفس) می باشند. نام دستگاه اختراع شده که مطالعه روی آن انجام شده نیز "پاکدم" است.
در ادامه به نقد این مقاله فقط از منظر روش شناسی و آمار میپردازیم و از جنبه بالینی اشاره ای نکرده ایم:
1- مقاله مورد نظر یک مطالعه مورد شاهدی با حجم نمونه 152 نفر است و اگر قرار است یک ابزار تازه اختراع شده مورد ارزیابی بالینی قرار گیرد، مطالعه مدنظر باید کارآزمایی بالینی شاهد دار باشد. 2- هرچند در مطالعه فرایند مچینگ عوامل دموگرافیک انجام شده، اما در آنالیزها فقط اثر مخدوشگری سیگار کنترل شده است و اثر سایر متغیرهای غیر دموگرافیک کنترل نشده است. در نتیجه مشخص نیست در صورت وجود سایر عوامل، چه اثری میتوان متصور بود. 3- در این مطالعه هرچند ادعا شده بود که قصد ارزیابی عوارض میان مدت و کوتاه مدت را داشتند ولی اشاره چندانی به این مساله نشده بود. 4- اصلا آیا در یک مطالعه مورد شاهدی با این حجم نمونه روش شناسی عوارض نامطلوب قابل سنجش است؟ 5- در این مطالعه هیچ اشاره ای به تعارض منافع نویسندگان نشده بود. بهرحال این قلیان اکسیژن اختراع شده. آیا نویسندگان هیچ تعارض منافعی نداشتند؟ 6- نویسندگان این مطالعه خودشان اذعان داشتند این وسیله تازه اختراع شده است و نمیتوان با یافته های مطالعات دیگر مقایسه کرد. در نتیجه تعمیم یافته ها به جمعیت عمومی قبل از انجام مطالعات بیشتر نباید با عجله باشد. 7- در این مطالعه برخی پیامد های اصلی سلامتی ارزیابی نشده است و تنها چند شاخص تنفسی در افراد گروه و کنترل مقایسه شده است. 8- در این مطالعه ادعا شده است، این دستگاه میتواند اثر محافظت کننده بر ظرفیت دستگاه تنفسی داشته باشد. این درحالی است که نوع مطالعه، شرایط سنجش یک رابطه علیت را ندارد. 9- مشخص نیست آیا 76 نفر در هر گروه حجم نمونه متناسبی برای این مطالعه بودند یا خیر. 10- مشخص نیست پیامد مورد ارزیابی آیا فقط تفاوت آماری معنی دار داشته (statistical importance) یا از نظر بالینی، این مقدار تفاوت هم اهمیت دارد؟ (clinical importance)
نتیجه گیری:
1- شرط استفاده عمومی از این قلیان اکسیژن تکرارپذیری یافته ها با مطالعات بیشتر است آن هم انجام کارآزمایی بالینی شاهددار. پس در مصاحبه ها و پاسخ به افکار عموم کمی عجله نکنید. 2- عوارض استفاده از این قلیان اکسیژن باید در یک مطالعه کارآزمایی بالینی بررسی شود. این اقدام نیاز به مطالعات بیشتر دارد. 3- به مطالعه انتقادات روش شناسی وارد است. بایستی در تعمیم پذیری یافته ها کمی با تامل نظر داد.
