دربارهٔ ابهام «عضویت» و خطرناکی استدلال «هر عضوی مسئول است»
الف سازمانی است که به مردم آسیب می‌رساند. فردی عضو این سازمان است. این فرد مسئول هر آسیبی است که آن سازمان ایجاد کرده است.
این استدلال را این روزها بارها شنیده‌اید. گمانم این است که این استدلال هم نادرست است و هم خطرناک. چرا خطرناک است؟ بهتر است به تماشای رفتار دیگران بنشینیم که گاهی زشتی را در رفتار دیگران بهتر می‌بینیم تا در رفتار خودمان. اول انقلاب می‌خواستند «محمد بهمن‌بیگی» را اعدام کنند. چرا؟ محمد بهمن‌بیگی پایه‌گذار آموزش عشایر در ایران بود. در خوبی‌های بهمن‌بیگی چیزی نمی‌گویم. طبعاً کار سترگ، ارزشمند و گستردهٔ آموزش عشایر نیاز به بودجه و همکاری با دولت دارد. حتی گاهی باید با مسئولان ردهٔ بالا حاکمیت همکاری کرد. در جایی خواندم که جلال آل احمد خواسته بود بیاید دیدن بهمن‌بیگی و بهمن‌بیگی گفته بود چاکرتم، تو بیایی، حکومت به تو حساس است، کار مرا خراب می‌کنی. «بهمن‌بیگی با رژیم پهلوی همکاری می‌کرد. هر کس همکاری با پهلوی می‌کرد، در جنایات پهلوی شریک است. بهمن‌بیگی باید مجازات شود.»
همین استدلال، یکی از مقدمات مصادره انتشارات خوارزمی در سال‌های اخیر بود. -داستانش را می‌دانید و اگر نمی‌دانید بخوانید-
این استدلال بر چه پایه‌ای است؟ «هر کس به هر طریقی با سازمان/گروه/... که به مردم آسیب می‌رساند/جنایت می‌کند، در جنایات و آسیب آن سازمان/گروه شریک است. مسئولیت جمعی آن گروه/سازمان توزیع می‌شود بین همه اعضا و هر کس عضو بوده.
این استدلال، می‌خواست بهمن‌بیگی را اعدام کند. مصادره می‌کند و ... پس این استدلال خطرناک است.
اما چرا نادرست است؟ به گمانم بخشی از نادرستی این استدلال به ابهام «عضویت» برمی‌گردد. عضویت در سازمان/گروه و ... یکسان نیست. رئیس، مشاور، مبلغ، آبدارچی، راننده و ... با هم در عاملیت -چه کمک و چه آسیب- یکسان نیستند. باید «درجات ابتکار عمل، اهمیت وظیفه محول‌شده، سطح اقتدار و ...» را دید. آیا فرد ربط مستقیمی به آسیب دارد یا ندارد؟ بهمن‌بیگی چه نقشی در آسیب‌های زمان پهلوی دارد؟ دارد؟ حتی این پرسش نادرست است، چه برسد که بخواهیم پاسخ دهیم.
به غیر از این نوع کنش را باید دید، آمریت، مباشریت، مشاوره، ترغیب، رضایت، ستایش، سکوت و حتی مخالفت. نوع گروه را باید دید و ... به سادگی نمی‌توان گفت چون الف عضو فلان گروه آسیب‌رسان بود، پس مسئول آسیب است. این «عضو» مبهم است. آبدارچیِ سپاه بویراحمد که پیرمردی ساده‌دل است که سواد سوم ابتدایی دارد و آخرین درسی که خوانده، حسنک کجایی بوده، آیا در هر کنشی که سپاه انجام دهد، «مسئول» است؟
