آق‌قلا و تاریخ نوروز 1398 با اخبار سیل آق‌قلا آغاز شد؛ شهری | جنگل‌های هیرکانی
آق‌قلا و تاریخ
نوروز 1398 با اخبار سیل آق‌قلا آغاز شد؛ شهری قدیمی در 18 کیلومتری شمال گرگان مرکز استان گلستان. آق‌قلا قبل از انقلاب، پهلوی دژ نامیده می‌شد اما به گواهی تاریخ، نام قدیمی تر آن اسپی دژ بوده که به زبان مازندرانی به معنی دژ سپید است. بعدها ترکمن‌ها آن را آق‌قلعه یا آق‌قلا نامیدند که همان معنی را دارد. با توجه به اینکه این شهر تاریخی است و رود بزرگ گرگان‌رود از وسط آن می‌گذرد و پلی بزرگ و کهن نیز دارد؛ پرسش این است که تدبیر پیشینیان برای این نوع حادثه چه بوده است.
امروز به طور اتفاقی به کتاب سفرنامه‌های عصر ناصرالدین شاه برخورد کردم. این کتاب به کوشش تاریخ پژوه سوادکوهی، مصطفی نوری فراهم آمده و مجموعه اول آن که مربوط به مازندران است، شامل چندین سفرنامه است. یکی از این سفرنامه‌ها، مربوط به مسیو بهلر (bohler) فرانسوی و مربوط به حدود 160 سال قبل است. ایشان بنا به نوشته مقدمه کتاب فوق، از مدرسان اولیه دارالفنون بوده و بعدها وارد قشون ایران شده و تا درجه سرتیپی ارتقا یافته است.
مسیو بهلر در باره آق‌قلا می نویسد: “آق‌قلعه در دو فرسخی استرآباد و در طرف شمال آن واقع است که اکنون خراب است و این شهر بسیار بزرگ و آباد بوده است و سابقا ایل جلیل قاجار در آن مسکون بوده‌اند و اطراف این شهر حصار و خندقی نیز داشته است و ارک آن در طرف شمال و سمت چپ گرگان واقع شده و ترکیب آن به شکل مربع است... برابر ارک در رود گرگان پایه های پلی معلوم است و چنان به نظر آمد که پل بسیار خوبی در آنجا بوده است. در دو فرسخ و نیمی آق‌قلعه بندی ساخته بودند که خندق‌های آن نمایان است و گویا به جهت این بوده که آب گرگان به سیاه آب (قره سوی فعلی) برود و آن رودی است که از نزدیکی استرآباد می گذرد و سرچشمه آن از کوه‌های شاهرود و بسطام است. یک فرسخ از این بند گذشته، رود گرگان دو شعبه می‌شود: یکی از محل خواجه نفس بر دریا می‌شود که روی آن جزیره آشوراده است و دیگری از گمش‌تپه که انحراف آن به طرف شمال به مغرب است”. (صص 70 و 71) امید است برنامه‌ریزان ما زین پس تاریخ را هم به درستی بخوانند و از آن بهره ببرند.
