مراعات نظیر: آوردن واژه هایی از یک مجموعه که با هم تناسب دارند. این رابطه وتناسب می تواند از نظر جنس، نوع، مکان و ...باشد. مثال: ابر و باد و مه وخورشید و فلک در کارند تا تونانی به کف آری و به غفلت نخوری
تلمیح: اشاره ای به بخشی از دانسته های تاریخی و روایات وداستان هایی که در منابع مختلف ذکر شده شده است. مثال: زحسرت لب شیرین هنوز می بینم که لاله می دمد از خون دیده ی فرهاد
تضمین: آوردن بخشی از آیه، حدیث، مصراع یا بیتی از شاعری دیگر در بین کلام خود است. مثال: چشم حافظ زیر بام قصر آن حوری سرشت شیوه ی جنات تجری تحتها الانهار داشت
تضاد: آوردن دوکلمه با معنی متضاد است برای روشنگری یا زیبایی مثال: شادی ندارد آن که ندارد به دل غمی آن را که نیست عالم غم نیست عالمی
تناقض یا پارادوکس: آوردن دو واژه یا دو معنی متناقض است یعنی وجود یکی نقض وجود دیگری است. مثال: هرگز وجود حاضر غایب شنیده ای من در میان جمع و دلم جای دیگرست (حاضر غایب)
حس آمیزی: آمیختن دو یا چند حس است یعنی مثلا بو کردن که مربوط به حس بویایی است را با شنیدن که مربوط به شنوایی است ترکیب کنیم و بگوییم: بوی تو ز لاله می شنوم(بو شنیدن) مثال: از صدای سخن عشق ندیدم خوشتر یادگاری که در این‌گنبد دوار بماند
حسن تعلیل: آوردن علتی ادبی برای امری درشعر یا نثر که مبتنی بر تشبیه است و در واقع علمی وعقلی نیست. مثال: باران همه بر جای عرق می چکد از ابر پیداست که از روی لطیف تو حیا کرد
یعنی: اگر باران از ابر می بارد به این علت است که از روی لطیف تو شرمسار است. مثال: تویی بهانه ی آب ابرها که می گریند بیا که صاف شود این هوای بارانی
اغراق: ادعای وجود صفت یا حالتی است به اندازه ای که وجود آن محال و غیر ممکن باشد. مثال: هرگز کسی ندید بدین سان نشان برف گویی که لقمه ای است زمین در دهان برف
ایهام: آوردن واژه ای با حداقل دومعنی که یکی نزدیک به ذهن و دیگری دور از ذهن باشد.و مخاطب را به شک بیندازد که منظور و مراد شاعر کدام معنا بوده است. مثال: خانه زندان است و تنهایی ضلال هرکه چون سعدی گلستانیش نیست (گلستان ایهام دارد، با دو معنا: گلزار و کتاب سعدی)
تکرار: تکراریک یا چند کلمه در شعر مثال: آدمی در عالم خاکی نمی آید به دست عالمی دیگر بباید ساخت وز نو آدمی
جناس: آوردن واژه هایی است که در تلفظ مشترک ودر معنی متفاوتند. مثال: ای مِهرتودردل ها، وی مُهرتو بر لب ها وی شور تودرسّرها، وی سِرتودرجان ها مُهر و مِهر/سّر وسِر
واج آرایی: تکرار یک یا چند واج(صامت و مصوت) در یک مصراع یا بیت یا یک جمله و سطر. مثال: لبخند تو خلاصه ی خوبیهاست لختی بخند خنده ی گل زیباست
تشبیه: ادعای شبیه بودن دویا چند چیزاست. ارکان آن:مشبه، مشبه به، ادات تشبیه و وجه شبه مشبه ومشبه به راطرفین تشبیه می نامند. ادات تشبیه عبارتنداز مثل، مانند، چو، چون، همچو وهمچون، به سان، به کردار و... گرت زدست براید چونخل باش کریم ورت زدست نیایدچوسروباش آزاد
ارکان تشبیه در مصراع اول: تو:مشبه چو:ادات نخل:مشبه به کریم وبخشنده بودن:وجه شبه
سجع: شبیه بودن دو واژه در واجها یا حروف پایانی، وزن یا هردوی آن ها. مثال: الهی اگر بهشت چون چشم و چراغ است، بی دیدار تو درد و داغ است بین داغ و چراغ سجع وجود دارد.
استعاره: مانند تشبیه است ولی فقط از ارکان تشبیه مشبه به یا مشبه ذکر شده است مثال: بتی دارم که گرد گل زسنبل سایه بان دارد بهار عارضش خطی به خون ارغوان دارد (در مصراع اول بت، گل و سنبل استعاره اند. با کمی دقت می‌فهمیم که مثلا بت در آغاز این‌گونه بوده: یار مثل بت است.)
تشخیص: آن گاه است که خصوصیات انسانی را به پدیده های دیگر نسبت بدهیم. مثال: گل بخندید که از راست نرنجیم ولی هیچ عاشق سخن سخت به معشوق نگفت.
