#تقویم_تاریخ_پزشکی دکتر بابک عزیزافشاری، ۶ شهریور ۱۴۰۱ azizafshari@yahoo.com
دیوید هارتلی متولد ۸ آگوست ۱۷۰۵ پزشک، و فیلسوف تداعی‌گرای انگلیسی بود. تداعی‌گرایی (آسوسیاسیونیزم) حضور یک رویداد یا تجربه ذهنی را حاصل تداعی یک رویداد یا تجربه دیگر در ذهن می‌داند که به آن شباهت دارد. بر اساس مکتب تداعی‌گرایی محتوای ذهن از هم‌خوانی اندیشه‌ها و تصورات تشکیل شده است.
تصوراتی که قالب‌های خیال را می‌سازند حاصل ادراک حسی هستند و اگر هم‌زمان باشند، زودتر تداعی می‌شوند. مکتب تداعی‌گرایی قائل به تفاوت‌های ذاتی ارثی در ذهن نیست و فقط تجربه را ملاک ایجاد تفاوت‌های فردی می‌داند: احساس حاصل ارتعاش (ویبراسیون) ذرات ریزی در اعصاب مغز است که اگر ظریف باشد حاصل آن لذت و اگر شدید باشد حاصل آن درد است. این ارتعاشات اثری روی مغز می‌گذارد که در آینده باعث می‌شود به محرک‌های ضعیف‌تر واکنش مشابه نشان دهد و حافظه مسؤول آن است.
نتیجه‌ای که از این مکتب می‌توان به دست آورد این است که نوع تجربه خاص، عامل تفاوت بین افراد است نه عوامل دیگر. ارسطو فیلسوف یونانی اولین بار در قرن چهارم پیش از میلاد با طرح یادگیری از طریق تشابه و تضاد میان رویدادها، به مفهوم تداعی‌گرایی اشاره کرد.
توماس هابز فیلسوف انگلیسی قرن ۱۶ نیز در تبیین فکر انسان به این سازوکارها توجه کرد. دیوید هیوم فیلسوف اسکاتلندی قرن ۱۸ نخستین بار از اصطلاح تداعی استفاده کرد. دانشمندان دیگر شامل جان لاک فیلسوف انگلیسی قرن ۱۷، جوزف پریستلی شیمی‌دان انگلیسی قرن ۱۸، و ایوان پاولوف فیزیولوژیست روسی قرن ۱۹ نیز با طرح مفاهیم تداعی‌گرایی و شرطی‌سازی به گسترش این مکتب و کاربردهای آن در فرآیندهای ذهنی و رفتاری کمک کردند.
هارتلی در هالیفاکس، یورکشایر غربی به دنیا آمد و پس از تحصیل در کمبریج به عنوان پزشک شروع به کار کرد. او عضو کالج سلطنتی و از حامیان واکسیناسیون آبله بود. وی گیاه‌خوار بود و سال‌ها از سنگ مثانه رنج می‌برد اما جراحی مثانه در آن زمان بسیار خطرناک بود.
او در ۱۷۳۸ مقاله‌ای درباره یک داروی سنگ‌شکن به نام معجون خانم استیونس نوشت و مجلس انگلستان را متقاعد ساخت تا فرمول این دارو را به مبلغ ۵ هزار پوند خریداری کند. هارتلی این فرمول را برای استیون هِیلز دانشمند انگلیسی فرستاد و هِیلز که با تجزیه این دارو متوجه شده بود قلیایی کردن ادرار باعث خرد شدن و دفع برخی سنگ‌ها می‌شود، در ۱۷۳۹ به همین دلیل برنده نشان کاپلی شد. هارتلی و هِیلز نتایج این آزمایش‌ها را در مقاله معروف "دی‌لیتوتریپتیکو" در بازل و لِیدن منتشر کردند.
هارتلی در سال‌های پایانی عمر خود با نوشتن کتاب معروف "مشاهدات" و انتشار آن در ۱۷۴۹ به تبیین دو اصل ارتعاش و تداعی و توضیح پدیده‌های مربوط به حافظه، احساسات و عواطف، استدلال، و رفتارهای ارادی و غیرارادی انسان پرداخت. وی در ۵۲ سالگی در شهر باد در سامرسِت انگلستان درگذشت.
