2021-03-27 09:56:05
وضعیت حقوقی حقابه سیستان با ساختن سد کجکی و کمال خان بر روی رود مشترک هیرمند در افعانستان
جریان آب رود هیرمند با تاریخ سیستان پیوند دارد رود هیرمند و شعب اصلی آن از کوه های هندوکش سرچشمه می گیرد این رود در مرز ایران و افغانستان به دو رودخانه پریان مشترک و رود سیستانتقسیم می شود ، پریان مشترک شاخه اصلی هیرمند و وقسمتی از مرز مشترک ایران و افغانستان است ، رودخانه سیستان عمده ترین منابع تامین آب تمام منطقه سیستان و آب شرب زاهدان است که هر دو در نهایت به دریاچه هامون می ریزند و دولت افغانستان عرفا و بموجب عهد نامه های دوجانبه و اصول و قواعد بینالمللی، حق ایجاد مانع بر جریان آب مشترک هیرمند به سیستان و دریاچه هامون را ندارد.
در اوایل سلطنت فتحعلی شاه قاجار با توطئه استعمارگر انگلیس بموجب معاهده ۱۳۱۷ گلد اسمیت که قبلا مامور تحدید سرحدات و واگذاری خاک بلوچستان ایران به پاکستان بود این ژنرال انگلیسی مامور شد سیستان را به دو قسمت اصلی و خارجی تقسیم کرده و قسمت خارجی آن را به افغانستان واگذار نماید بر اساس این قرارداد پروتکلی بین دولتین منعقد شد که بموجب آن سهم آب یا حقابه دولتین از بند کمال خان بر رود هیرمند پنجاه درصد پنجاه درصد باشد و افعانستان تعهد نمود در مسیر هیرمند، نهر گیری و سدی احداث و تعمیر نکند و به امضای اسمیت و دولتین رسید.
بدنبال عهد شکنی افاغنه با حفر نهر بقرا و سراج و آبگیر های وسیع و ایجاد مانع در مسیر رود هیرمند و بهانه های کم آبی هیرمند در سالهای ۱۳۲۹ و ۱۳۵۰- ۱۳۴۹ و ۱۳۸۰- ۱۳۶۹ تمام آب دریاچه هامون و رودخانه ها ی سیستان خشکید و باعث خشکسالی و نابودی کشاورزی و دامداری و صیادی گردید قحطی آب و خوراک و نان در حدی بود که اکثریت سکنه در چندین مرحله مجبور به کوچ اجباری شدند این در حالی صورت گرفت که سیستان روزگاری انبار غله ایران بود.
سد یا بند کمال خان سدی بر مسیر هیرمند در ولایت نیمروز مرز ایران و افعانستان و بر خلاف هشدارهای ایران مانعی کامل بر مصب و مسیر رود مشترک هیرمند ؛ احداث و آبگیری شده و بر خلاف :
۱- معاهده و حکمیت گلد اسمیت مورخ ۱۳۱۷ با سهم پنجاه پنجاه که به امضای دولتین نیز رسیده است.
۲-در سال ۱۳۵۱ بدنبال شورش مردم سیستان دولتین وقت توافق کردند تاسیساتی جهت جریان مستمر حقابه ایران، بر سد کجکی ساخته شود این معاهده با دو پروتکل بتاریخ ۲۲ اسفند ۱۳۵۱ به امضای دولتین رسید.
اقدام دولت افعانستان در ساخت سد کمال خان ، مخالف اصل انصاف و رویه و قواعد و اصول حقوقی حاکم بر رودهای بین المللی و خلاف حسن همجواری است و بر خلاف معاهدات دوجانبه است که موظف بوده هیچ مانعی در مسیرآب رود هیرمند مشترک نسازد که شریک را از دسترسی برداشت حقابه قانونی محدود یا محروم نماید.
حقوق بین الملل اذعان دارد روابط دولتها در بهره برداری رودهای بین المللی طبق توافق دولتین است که ایران و افغانستان این توافقات را دارند.
حتی در صورت نبود توافق قاعده برداشت منصفانه آب که مبتنی بر اساس اصل توسعه پایدار کشورها و قاعده آمره حقوق بینالملل است دولت افغانستان را مکلف می نماید از اقداماتی که منجر به بی آبی در خاک ایران می گردد خودداری نماید.
کوتاهی نظامهای سیاسی گذشته و جمهوری اسلامی ایران بر ممانعت این کشور به رعایت معاهدات و پروتکل ها و هشدارهای عملی در بند و سد سازی بر رود هیرمند و بی توجهی به مردم محروم سیستان و بلوچستان قابل چشم پوشی نیست چون نه تنها هر نوع کوتاهی مغایر توسعه پایدار منطقه است بلکه باعث نابودی زیر ساخت و مغایر منافع ملی و اصل حاکمیت دولت ایران است.
رئیس جمهور افغانستان در چند مرحله گفتند: " مگر ایران به ما برق مجانی می دهد که ما آب مجانی بدهیم" و" آب را با نفت مبادله می کنیم"
جواب مردم ایران و سیستان به اشرف غنی این است: " در حکمیت گلد اسمید بخشهای مهمی از خاک ایران به ناحق منتزع گردیدو به افغانستان واگذار شد، اگر طرف افغانستانی در پی برهم زدن حکمیت گلد اسمید است باید کل این حکمیت که در عمل ولایت نیمروز کنونی افغانستان را از ایران منتزع ساخت، را بر هم زده و فراموش کند و هیرمند هم کما فی السابق هامون و دشت های خشکیده و هامون صابری سیستان را مستمرا سیراب نماید.
علی محمد پناهی
وکیل دادگستری
1.3K views06:56