جت آموزشی-رزمی یاک-۱۳۰، اولین بار در ۲۵ آوریل ۱۹۹۶ (۶ اردیبهشت | VostokAero
جت آموزشی-رزمی یاک-۱۳۰، اولین بار در ۲۵ آوریل ۱۹۹۶ (۶ اردیبهشت ۱۳۷۵) به پرواز درآمد.
۲۵ سال پیش نمونه آزمایشی جت آموزشی دفتر طراحی یاکاولِف* با نام «یاک-۱۳۰د» (دیمانستراتور**: اثباتگر) در مجموعه گروموف منطقه ژوکوفسکی پرواز کرد. این اولین محصول صنعت هوایی روسیه پس از فروپاشی شوروی بود.
دفتر طراحی یاکاولِف در سال ۱۹۹۰ (۱۳۶۹) در رقابت نیروی هوایی روسیه برای ساخت جت آموزشی با هدف جایگزینی جت آموزشی «ال-۳۹» ساخت چکوسلواکی شرکت کرد. شرکت در مسیر حل مشکلات پیچیده‌ای قرار گرفت که صرفا عبارت از طراحی یک هواپیمای آموزشی-تمرینی نبود، بلکه ایجاد یک سامانه آموزشی-تمرینی شامل کلاس‌های مجهز به نمایشگر، شبیه‌سازهای فرآیندی و عملکردی*۳ و نیز توسعه خود هواپیما را در بر می‌گرفت. این پروژه «اوت‌کا-یاک»*۴ نام گرفت.
در رقابت پیش گفته هواپیمای آموزشی «میگ-اِی‌تی» پیشنهادی «میگ»، اصلی‌ترین رقیب یاک بود اما رقیب دیگری نیز وجود داشت؛ بحران اقتصادی روسیه در دهه ۹۰ میلادی دفتر طراحی را مجبور به یافتن سرمایه‌گذار خارجی کرد. در نتیجه هواپیماساز مشهور ایتالیایی آئرماچی*۵ به طرح «اوت‌کا- یاک» ابراز علاقه‌مندی کرد. پس از انعقاد قرارداد روسی-ایتالیایی در سال ۱۹۹۳ (۱۳۷۲)، بررسی‌ها برای تعیین شکل کلی هواپیما با هدف سازگاری همزمان آن با الزامات بین‌المللی و نیازمندی‌های نیروی هوایی روسی آغاز شد. طرف ایتالیایی بر ساخت یک هواپیمای آموزشی-رزمی به جای آموزشی-تمرینی اصرار داشت. بنابراین اولین نمونه پروازی ساخته شده فاصله زیادی با الزامات فنی مورد نظر نیروهای مسلح روسیه داشت. همان هواپیما بود که «یاک-۱۳۰د» نامیده شد. از اینجا به بعد مسیر دو شریک از هم جدا شد و هر کدام راه خود را در پیش گرفتند و در نتیجه دو هواپیمای بسیار مشابه «یاک-۱۳۰» و «ام-۳۴۶» ساخته شدند. سرانجام دفتر طراحی یاکاولف در رقابت ن.ه. روسیه برنده شد.
در اواخر سال ۲۰۰۰ (۱۳۸۹)، نیروی هوایی روسیه قرارداد طراحی و ساخت اولین دسته ۴ فروندی «یاک-۱۳۰» را با یاک منعقد کردند. در ادامه کار، اولین نمونه کارخانه‌ای یاک-۱۳۰ در اواخر آوریل ۲۰۰۴ (اوایل اردیبهشت ۱۳۸۳) به پرواز درآمد. البته (با حرکت دفتر طراحی در مسیر برآورده کردن الزامات روسی،) «نمونه تولید سری»*۶ تفاوت قابل توجهی با «نمونه اولیه»*۷ (یاک-۱۳۰د) داشت. نمونه کارخانه‌ای یاک-۱۳۰ در مقایسه با نمونه اولیه آئرودینامیک پیشرفته‌تری دارد و وزن آن نیز کمتر است.
یاک-۱۳۰ در ابتدا در کارخانه هواپیماسازی نیژِگوراد موسوم به «سوکول» تولید می‌شد. پس از دو سال تولید به کارخانه هواپیماسازی ایرکوتسک منتقل شد. در آنجا تولید پیشرفته با تکیه بر امکانات رقومی و به روز‌تر ادامه یافت و تاکنون ادامه دارد. یاک-۱۳۰ علاوه بر یافتن جایگاه خود در نیروی هوایی روسیه، به ۶ کشور دیگر (شامل الجزایر، بلاروس، بنگلادش، لائوس، میانمار و ویتنام) نیز صادر شده است.
یاک-۱۳۰ اولین هواپیمای آموزشی-رزمی دنیاست که ترکیب آئرودینامیکی و مقدورات پروازی-فنی آن در محدوده مادون صوت با هواپیماهای رزمی نسل ۴ و ۵ مشابهت دارد. سامانه هدایت قابل بازبرنامه‌ریزی*۸ یاک-۱۳۰ امکان انجام تغییرات در شاخصه‌های پایداری و هدایت‌پذیری هواپیمای آموزشی را با توجه به نوع هواپیمای رزمی که دانشجو برای پرواز با آن آموزش می‌بیند فراهم می‌کند. با وجود پرنده آموزشی مانند یاک-۱۳۰، همه مراحل آموزش خلبانی شامل مراحل آموزشی اولیه، اصلی و پیشرفته خلبانان رزمی بر روی یک نوع هواپیما قابل اجراست. ترجمه از روسی: محمدحسین بختیاری
