'حاتمی و صفتِ رذیله‌یِ مداهنه' غیر از ناصر خسرو و مولوی، کم و | یاسر عرب
"حاتمی و صفتِ رذیله‌یِ مداهنه"
غیر از ناصر خسرو و مولوی، کم و زیاد همه‌یِ ادیبان و شعرایِ تاریخِ ادبِ ایران به مدح و ثنا و تملّق پرداختند. آنچنانکه در موردِ شاهدبازی می‌گویند که با ورودِ ترکان در ایران رواج پیدا کرد، به نظر این رذیله، امری مسبوق‌به‌سابقه است و رواجِ آن، به پیش از ورودِ اعراب در ایران برمی‌گردد. چرا که از اوّلین اشعارِ پیدا شده در ادبِ فارسی، این مدح و تملّق هست الی زماننا هذا.
گو اینکه تملق در رگ و پوست ملت ریشه دوانده، یا به طریقِ یونگی، در ضمیرِ ناخودآگاهِ جمعی، جای گرفته.
به گمانِ من، ملّتِ ایران در سیرِ تاریخیِ خود و با مصیبت‌هایی که بر سرشان رفته، دریافتند تا شخصِ روبرو را باد نکنند و خود را حقیر، کارشان پیش نمی‌رود.
از کودکی نیز این پیغام را در مخِ خود فرو کردیم یا فرو کرده شد که همه‌کس باش، امّا خودت نباش.
این حجم از خود-حقیر-پنداری و دیگر_ بزرگ-پنداری در میراثِ مکتوب و فرهنگِ محاوره‌یِ ما، حیرت‌آور است.
به صورتِ کتبی و شفاهی، زیاد دیده شده، هنگامیکه بخواهیم به بیان خود، بپردازیم، بگوییم؛ 《الاَقَل، ذره‌یِ منثور، عبدِ مذنب، الاحقر، جان‌نثارم، خانه‌زادم، چاکرم، کوچیکم، خاک پاتم، نوکرم و...》
به تصدیقِ زبان‌شناسان کمتر زبانی این حجم از خود‌تحقیری و دیگری بزرگ کردن را دارد. این برای تحقیرِ خود...
امّا برایِ شخصِ روبرو چه می‌کنیم، فعل و ضمیر را جمع می‌کنیم، به این هم راضی نمی‌شویم:《جنابِ جنت‌مکان، خُلدآشیان، قبله‌یِ عالم، معظم له و....》را به دمبِ یارو می‌بندیم که داخلِ پرانتز، اگر هم نباشد، کم‌کم گمان می‌کند، که هست.
اما قافیه را گم نکنیم؛ حاتمی به زیبایی این میراثِ منحوس را در آثارِ خود نشان داده است. هرجا که خواسته شخصیّتی را بی‌پرنسیب و واداده نشان دهد، او را به صفتِ تملق‌گویی و مداهنه متصّف کرد. سلطانِ صاحبقران و هزاردستان و کمال الملک و حاجی واشنگتن پر از کاراکترهایی است که رمزِ بقا و ماندگاریِ خود را تملّق می‌دانند.
اما اگر می‌خواسته کاراکتری را نشان دهد که آزاده است، او را از این صفتِ رذیله، بری کرده و به او، زبانِ تیز و حق‌گویی داده.
حاتمی هم نشانمان داده که متملّق کیست و تملّق چیست، هم در مقامِ نقد و تقبیح آن بر آمده. ابایی هم نداشته هنگامی که بخواهد تملّق و مداهنه و مدح را نشان دهد و ذَم کند، آن را با شخصیّتِ وزیر و شیخ و شحنه و سرباز و سفیر بیان کند، چرا که این رذیله، در گوشت و پوست و خون هر ایرانی، رسوب کرده، حال جایگاهش فرق نمی‌کند.
