خطبه در يك نگاه: همان گونه كه از گفته «سيّد رضى» پيداست اين خط | آفتاب سولدوز & خبری و تحلیلی
خطبه در يك نگاه: همان گونه كه از گفته «سيّد رضى» پيداست اين خطبه نيز مربوط به داستان جنگ «جمل» است و هنگامى بيان شد كه پيروزى آشكار گرديد و ياران على (ع) غرق شادى گشتند و يكى از ياران على (ع) كه علاقه فوق العاده اى به برادرش داشت جاى برادر را در اين صحنه خالى ديد و آرزو كرده بود كه اى كاش برادرش مى بود و در اين شادى شركت مى كرد و آثار عظمت الهى را در اين پيروزى سريع مشاهده مى نمود. اين جا بود كه على (ع) با بيان لطيف و عميقى حضور معنوى برادرش را كه همدل و هم عقيده با او بود اعلام فرمود، زيرا از ديدگاه اسلام در ميان پيوندهاى گوناگونى كه در بين انسانها ديده مى شود (پيوند نژاد، زبان، تفكّر سياسى و منافع اقتصادى و ...) برترين و والاترين پيوند، همان پيوند مكتبى است كه در اين خطبه اشاره به آن شده است. به تعبير ديگر، على (ع) در اين خطبه مى فرمايد: تمام كسانى كه امروز در مناطق دور و نزديك جهان وجود دارند و به علل گوناگونى در اين ميدان و ميدانهاى مشابه آن حضور نداشته اند، امّا با ما همدل و هم عقيده بوده اند و همچنين كسانى كه فردا و تا آينده دور دست از صلب پدران و رحم مادران قدم به عرصه جهان مى نهند و با ما همدل و هم عقيده اند، در واقع در اين ميدان نبرد حق و باطل حضور داشته و در بركات و حسنات آن شريكند!
پیوند مکتبی: امام (علیه السلام) اين سخن را در پاسخ يکى از يارانش که آرزوى حضور برادرش را در آن معرکه داشت بيان کرد و به او فرمود: «آيا قلب و فکر و علاقه برادرت با ماست؟!» (فَقال لَهُ عَلَيْهِ السَّلامُ: اَهَوى اَخيکَ مَعَنا؟) «او در پاسخ عرض کرد: آرى» (فَقالَ: نَعَمْ). امام فرمود: «او نيز به طور مسلّم در اين صحنه با ما بوده و حضور داشته است!» (فَقَدْ شَهِدَنا). سپس افزود: «(نه تنها او حضور داشته بلکه براى تو بگويم که) گروهى در اين لشکر ما حضور داشته اند که هم اکنون در صلب پدران و رحم مادرانند (هنوز متولّد نشده اند)» (وَلَقَدْ شَهِدَنا! في عَسْکَرِنا هذا اَقْوام في اَصْلابِ الرِّجالِ وَ اَرْحامِ النِّساءِ). «همان اقوامى که زمانهاى آينده آنها را به وجود مى آورد و آشکار مى سازد و لشکر ايمان به وسيله آنها قوى و نيرومند مى شود!» (سَيَرْعَفُ بِهِمُ الزَّمانُ، وَ يَقْوى بِهِمُ الإيمانُ). آرى آنها که در هر زمان و مکان در آينده دور و نزديک با ما پيوند مکتبى دارند، همه جا با ما هستند هر چند تقدير الهى در ميان صفوف آنها در ظاهر جدايى افکند. ولى در عالم معنا همه با همند و در پيروزيها و برکات و حسنات الهى مشترکند. جمله «سَيَرْعَفُ بِهِمُ الزَّمانُ» ترجمه تحت اللفظى اش چنين است: «زمان آنها را همانند خون رعاف(1) از بينى خود مى چکاند». اين تعبير ظاهراً اشاره به اين است که همان گونه که خون در عروق انسان وجود دارد هرچند آشکار نيست ولى لحظه اى فرا مى رسد که آشکار مى شود و به سادگى و آسانى از بدن بيرون مى ريزد، آنها نيز در باطن و درون اين جهان وجود دارند، ولى تدريجاً طبق زمانبندى الهى از مرحله کمون به مرحله ظهور مى رسند و به وظايف خود مى پردازند. ويژگى آنها در اين است که: «وَيَقْوى بِهِمُ الإيمانُ; دين و ايمان به وسيله آنها نيرو مى گيرد (و در مسير خدا و آيين حق گام بر مى دارند و رسالتى را که زمان و مکان بر عهده آنان گذارده است به درستى انجام مى دهند)». در ميان شارحان نهج البلاغه در اين جا گفتگوهايى درباره نحوه حضور غايبان در گرفته است که آيا حضور آنها، حضور روحانى است؟ يعنى ارواح آنها که قبل از بدنها آفريده شده اند در آن جا حضور دارند، يا حضور بالقوّة است؟ يعنى گويى حضور دارند و چند ظاهراً حاضر نيستند؟ ولى ظاهر اين است که منظور امام(عليه السلام) حضور در تقسيم حسنات و نتيجه ها و پاداشهاست. يعنى آنها که دلهايشان با ماست و در حزب و گروه ما «حزب الله» قرار دارند; در پاداشهاى الهى با ما سهيم و شريکند و به اين ترتيب حضور معنوى در همه ميدانهاى مبارزه حقّ و باطل دارند. همانها که در زمان خود همان وظايفى را انجام مى دهند که امروز ما انجام مى دهيم; گرچه دست تقدير ميان ما و آنها جدايى افکنده، ولى عقايد يکى است و برنامه هاى عملى يکى; و به همين دليل همه در نتيجه کار يکديگر سهيم و شريکند، بلکه در حقيقت آنها وجود واحدى هستند که هر زمان در لباسى تجلّى مى کنند. همان گونه که لشکر باطل نيز چنين اند! آنها که در مسير شيطان گام بر مى دارند عقايدشان فاسد و اعمالشان آلوده و کارشان ظلم و ستم و بيدادگرى است و دلهايشان در اين مسير باهم است، در جرايم اعمال و کيفرها سهيم و شريکند، همان گونه که شرح آن در ذيل خواهد آمد.
