«احسان یارشاطر» بنیانگذار مرکز مطالعات ایران‌شناسی و استاد بازنشستهٔ مطالعات ایرانی دانشگاه کلمبیا و نخستین ایرانی‌ای که پس از جنگ جهانی دوم در آمریکا به مرتبهٔ استادی رسید، دهم شهریورماه سال ۱۳۹۷، در حالی که ۹۸ سال داشت در کالیفرنیا درگذشت.
نام یارشاطر به یک نام دیگر پیوند خورده است؛ «دانش‌نامه‌ٔ ایرانیکا». دانش‌نامه‌ٔ ایرانیکا از بزرگ‌ترین و جامع‌ترین پروژه‌های ایران‌شناسی است. ایرانیکا دانش‌نامه‌ای است درباره‌ٔ تاریخ، فرهنگ، هنر و جامعه‌ٔ ایران که به مدیریت پروفسور احسان یارشاطر و به وسیله‌ٔ بخش پژوهش‌های ایرانی دانشگاه کلمبیا در نیویورک چاپ می‌شود.
کار تدوین این دانش‌نامه به سال ۱۳۴۷ برمی‌گردد. این دانش‌نامه به پیشنهاد احسان یارشاطر و با بودجه‌ای دو میلیون دلاری شکل گرفت. پس از پیروزی انقلاب اسلامی بودجه‌ٔ ایرانیکا قطع شد و ادامه‌ٔ این کار بزرگ به بخش ایران‌شناسی دانشگاه کلمبیا انتقال یافت. مدیریت این کار سترگ از ابتدا تا هم‌اکنون برعهده‌ٔ احسان یارشاطر بود.
احسان یارشاطر در ۱۴ فروردین ۱۲۹۹ در همدان و در یک خانواده‌ٔ بهائی به دنیا آمد. آن‌گونه که خود در برنامه‌ٔ «چمدان» شبکه‌ی بی‌بی‌سی فارسی گفت سن و سال کمی داشت که پدر و مادرش را از دست داد و هزینهٔ تحصیل نداشت.
یارشاطر در نیویورک مرکز «ایران‌شناسی» را بنیاد گذاشت و پس از خریدن کتاب‌خانه‌ٔ شخصی «سعید نفیسی» آن را به این بنیاد اهدا کرد. کار بر روی ایرانیکا از کارهای بزرگ احسان یارشاطر بود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی این کار برای مدتی به دلیل قطع بودجه، متوقف شد. او در این زمان ناچار می‌شود برای تامین مخارج انتشار دانش‌نامه موزه‌ٔ شخصی هنرهای اسلامی خود را بفروشد، بعضی از این آثار یارشاطر، اکنون در موزه‌ٔ «متروپولیتن نیوریوک» موجودند.
حامیان مالی ایرانیکا، دانشگاه کلمبیا و بنیاد ملی علوم انسانی آمریکا هستند. احسان یارشاطر سال‌های نخست پس از انقلاب را این‌گونه به یاد می‌آورد: «از بخت بد من، آن روزها ایام گروگان‌گیری و اشغال سفارت آمریکا بود. در واشنگتن نمی‌شد اسم ایران را آورد. اما چون فکر می‌کردم در دنیا حتماً کسان دیگری هم هستند که مانند من معتقدند سیاست نباید در کار علم دخالت کند، جرات کردم و رفتم. همان ابتدا به رئیس بنیاد گفتم که از اوضاع خبر دارم اما این کاری است که می‌خواهم بکنم. او گفت این کار شما از همان دسته کارهایی است که ما اصولاً حمایت می‌کنیم، با این حال، شما باید تقاضا و طرحی کامل با جزئیات بیاورید تا در شورای ما بررسی شود. گفتم دفتر کوچک و منشی و دبیری که الان تدارک دیده ام را نمی‌توانم معطل این زمان رسیدگی کنم و نگرانم که اگر آنها را از دست دهم، دیگر نظیرشان را پیدا نکنم. مرد سنجیده‌ای بود. مردانگی کرد. گفت من از بودجه اختصاصی که در اختیارم هست به شما ۱۷ هزار و ۵۰۰ دلار می‌دهم تا شما خودتان را سرپا نگهدارید و ما فرصت بررسی کار شما را پیدا کنیم. همان بودجه در آن ایام دفتر ایرانیکا را حفظ کرد.»
این دو بنیاد -دانشگاه کلمبیا و بنیاد ملی علوم انسانی آمریکا- به مدت ده سال به دانش‌نامه‌ٔ ایرانیکا کمک کردند اما تداوم کمک مالی پس از این ده سال را منوط به کمک مالی از میان ایرانیان کردند. در این صورت هر دو سازمان در مقابل هر یک دلاری که ایرانی‌ها بدهند، هر کدام یک دلار پرداخت می‌کنند.
یاد احسان یارشاطر گرامی باد. ـــــــــــــ
•• اگر دوستانی مشتاق خواندن دارید، لطفاً شناسهٔ کانال را در اختیارشان قرار دهید: @andiiishe
