پیوست اجتماعی منطقه‌ی آزاد محمد زینالی‌اُناری ( منتشر شده د | یاداشت
پیوست اجتماعی منطقه‌ی آزاد
محمد زینالی‌اُناری ( منتشر شده در هفته نامه امید عدالت شماره ۲۰، ۲۲ فروردین ۱۴۰۱)
در گذشته جُکی در اردبیل می‌گفتند که سه زن درباره ی شغل شوهرانشان صحبت می‌کنند. زن اردبیلی می‌گوید شوهرم گدا است، زن ارومیه‌ای گفته شوهرم کاسب است و بالاخره زن تبریزی گفته شوهرم تاجر است! هر سه شوهر در بازار دستفروشی می‌کردند! قضاوت کسانی که من این جک را از زبان آن‌ها می‌شنیدم این بود که زن اردبیلی نگاه درستی به شغل شوهرش ندارد. اما این تفاوت برداشت از شغل شوهر به سبب تفاوت درآمد آن ها بوده و ناشی از تفاوت حجم تجارت بازارهای شهرهای مذکور بود. یک دستفروش در اردبیل پنجاه سال قبل که بازارش محدود به خرید روستائیان اطراف بود، به سختی روزگار می‌گذراند و دست آخر ممکن بود برای گذران زندگی اعانه بگیرد.
یکی از اتفاقات اساسی که بعد از دوره صفویه در ایران افتاده، توسعه بازار بودهاست. کارکرد اساسی جاده ها، راه آهن و هواپیما که یکی از اساسی‌ترین بخش های توسعه اقتصادی بودند، نه صرفا در مسافرت تفریحی که بیشتر در داد و ستد فراگیر کالا و رفت و آمد عاملان تجارت اعم از بازاری و کارگر است. این اتفاق در اردبیل که در گذشته به دهی بزرگ تشبیه می‌شد، دیرهنگام به وقوع پیوست و هنوز هم که هنوز است، به طور کامل از بن بست در نیامده‌ایم. یعنی هنوز هم حجم بازار اردبیل چندان نیست که بتوان کاسبان آن را تاجر نامید و نیاز به ورود به بازاری دارد که بتواند در عرصه‌ی بین‌المللی سهمی ازتجارت را در استان اردبیل میزبانی کند.
اگر به تاریخ نگاهی بکنیم، شهرها منبع داد و ستد و تجارت بوده و همیشه دستخوش یکسری مسائل و مشکلات بودند. گسترش تجارت و اقتصاد پولی به زعم سودآوری خود، تبعات زیادی هم دارد. در زمان پیامبر اکرم، تجارت در مکّه رواج داشته و سیستم اقتصادی آن موجب ایجاد طبقه ای به نام برده شده بود. لذا در جریان قیام حضرت محمد، ما شاهد آزادی برده‌های بی زبان از دست اشراف شلاق زن و رسیدن به سوادآموزی، نفی بندگی بشر، دارا شدن سوبژکتیویته فردی و گفت و گو با خدا و حتی دارا شدن حق شهروندی در مدینه هستیم. در ماجرای کوفه نیز این اتفاق افتاده بود وطبقه حاکمان با موالی و عشایر پیرامون آن در تضاد قرار گرفته بودند که از نوه‌ی پیامبر انتظار رهایی از ظلم حکومت خودکامه اموی و عشیره‌های وابسته به آن را داشتند.
این تمثیل از شهرهای مهم دوران صدراسلام گفته شد تا بیان شود که هر قدر اقتصاد پولی بیشتر شود، همان‌قدر مسائلی چون طبقاتی شدن جامعه دور از امکان نیست. در اثر گسترش بازار و بین المللی شدن تعاملات تاجران اردبیل، بسیاری از گدایان تاجر خواهند شد. اما همان‌طور که در پنجاه سال اخیر دیده‌ایم، با گسترش شهر اردبیل پاساژهایش افزایش داشته اما شاهد حاشیه‌نشینی گسترده‌تر و محرومیت گسترده‌تر نیز بوده‌ایم. چرا که تجارت، عرصه‌ی یک کارآمدی یا رقابت شدید اقتصادی بوده و همه‌گان توانایی برنده شدن در آن را نخواهند داشت و البته توسعه‌ی تجارت نیاز به نظارت دقیق بر ابعاد روابط کارفرمایان و کارگران تجاری را نیز دارد.
بنابراین می توان گوشزد کرد که توسعه‌ی بازار و گشایش بازارهای بین‌المللی نیاز به نظارت بر قوانین کار میان عاملان کار دارد تا وقتی توسعه‌ی بازار گسترش ثروت را در استان اردبیل به همراه خواهد داشت، همگان بتوانند از این نعمت استفاده کنند. مبادا که گشایش منطقه‌ی آزاد باعث خاصه‌خواری عده‌ای و محرومیت و کینه‌ی عده‌ی دیگری از شهروندان استان شود. گذشته از این که ممکن است این تاجران از شهرهای دور آمده و شاکله‌ی اجتماعی و اخلاقی استان اردبیل را هم تغییر بخشند. ظهور سرمایه‌داران تجاری منطقه‌ی آزاد باعث گسترش سبک زندگی جدیدی خواهد شد که باید بتوانیم آن را تحمل کرده، مردم کم درآمد را در برابر این سنخ از سبک زندگی که شاید به سبب ثروت تاجران با بریز و بپاش همراه شود، تاب آور کرده و به آنان خدمات برسانیم.
لذا باید مراقب باشیم که افزایش ثروت فقط تغییر اقتصادی نباشد و به همراه آن تغییر اجتماعی را رقم بزنیم. منطقه‌ی آزاد اقتصادی می‌تواند باعث انقلاب اقتصادی در استان اردبیل شود، اما باید با نوشتن «پیوست توسعه‌ی اجتماعی استان» مراقب باشیم که این انقلاب اقتصادی زمینه‌ساز ریشه‌انداختن شاخص‌های منتهی به انقلاب اجتماعی نشود.
@ardabilnote
