2022-06-12 11:34:54
پاسخی به پرسش‌های یک اقتراح، دربارۀ مسائل کلان و بنیادین ایران
اردشیر منصوری – اردیبهشت 1401
دبیرخانۀ همایش «کنکاش¬های مفهومی و نظری دربارۀ جامعۀ ایران»، اقتراحی برگزار کرد. مهم‌ترین پرسش‌های دبیرخانه و پاسخ بنده، به عنوان یکی از دریافت‌کنندگان پرسش‌های اقتراح، به قرار زیر است.
1- مهم‌ترین ویژگیِ جامعۀ ایران در تاریخ معاصر چیست؟
به گمان نگارنده مهم‌ترین ویژگی جامعۀ ایران معاصر تجربۀ نوسازی (مدرنیزاسیون نامتوازن) است. نوعی برخورداری از «نهادهای نوین اجتماعی» و «فرآورده‌های صنعتی نوپدید» که وارداتی بوده‌اند. این تجربه البته مواهبی داشته است، اما از آنجا که در کوتاه‌زمان و بدون نهادینه شدن فرهنگِ بهره‌گیریِ صحیح از آن فرآورده‌ها به‌گونه‌ای سنجیده، موجب دگرگون شدنِ سبک زندگی شد، مصائبی نیز پدید آمد که جامعۀ ایرانی هنوز با آسیب‌های آن دست‌وپنجه نرم می‌کند. تربیت ذهنی و عادت‌های رفتاری ایرانیان همچنان کمابیش درگیر سنت مانده است، اما آن ذهنیت سنتی یا نیمه‌سنتی، از ابزار مدرن برخوردار است. این امر باعث می‌شود که توأمانی از رفاه آمیخته با آسیب برای این جامعه رقم بخورد. برای نمونه، اتومبیل (فرآورده‌ای مدرن) به دست انسانی می‌افتد که هنوز ادب تردد پرسرعت و پرتراکم را نیاموخته است، این موجب شده است که کشتار جاده‌ای در بازۀ زمانی هشت ساله در ایران، با کشته‌های هشت سال جنگ عراق و ایران برابر باشد. همچنین شکلی از «انتخابات» و انواع «شورا» و «تفکیک سه قوه» در ساختار حاکمیتی مشاهده می‌شود، اما این شکل‌ها از محتوای دموکراتیک برخوردار نیستند و بیشتر ابزاری برای مشروعیت بخشیدن به مضامین اقتدارگرایانه‌اند.
2- مهم‌ترین تغییر اجتماعیِ ایرانِ معاصر از دید شما کدام است؟
الف) تغییر از اکثریت «بی‌سواد» به اکثریت «باسواد» و حتی برخوردار از مدرک دانشگاهی، ب) تغییر از اکثریت «روستایی» به «شهری»، ج) تغییر از سبک زندگی «مؤمنانه-فقهی» به «سکولار-مدنی»، د) دست‌درازی به منابع طبیعی و تخریب زائدالوصف محیط زیست.
3- چه «مفهومی» مهم‌ترین خصوصیت تغییرات اجتماعیِ ایران را وصف می‌کند؟
به تعبیر داریوش شایگان «چندپارگیِ هویتی یا اسکیزوفرنی فرهنگی». البته چندوجهی بودن هویتی می‌تواند محل اشکال نباشد، در صورتی که ترکیبی همگن پدید آید، و از بُردارهای گوناگونِ هویتی برآیندی حاصل شود. اما آنگاه که عناصر هویتی بدون درون‌سازگاری و به نحوی التقاطی شکل می‌گیرد، نوعی بحران هویت به بار می‌آورد که در جامعه امروز ایران مشهود است.
4- براي شخصِ شما، کدام خصوصیت این تغییرات، اُمیدآفرین و کدام، بیم‌آفرین‌اند؟ گرایش به «تحصیلات» ارزشمند است و امیدآفرین، اما خطابودن سیاستگذاری‌های کلان آموزشی (آموزش عمومی و آموزش عالی) در دهه‌های اخیر، و ایدئولوژیک شدن برنامۀ آموزشی، «مدرک‌گرایی لجام‌گسیخته» و بدون دانش راستین و کارآمد را در پی داشته و این امر بیم‌هایی اساسی میآفریند. همچنین برخورداری از «فرهنگ شهری» بلااشکال، بلکه تا حدی امیدآفرین است، اما تقلیلِ مفهومِ «شهروندی» به «رعیتِ شهرنشین» از یک سو، و تخریب «سبک زندگی مولد روستایی» و هجوم روستاییان به شهر بدون رعایت آداب و اصول این مهاجرت، بیم‌آفرین است. نهایتاً، مدرن‌شدن امری اجتناب‌ناپذیر است و با شاخص‌هایی مانند برخورداری از «دانش» و «خرد» مدرن و «حقوق بشر» جدید امیدهایی میآفریند، اما جلوه‌هایی مانند «سکولاریسم ستیزه‌جو و سنت‌هراس»، و نیز دست‌درازی به «محیط زیست» تحت نام‌هایی همچون
کارآفرینی و
اشتغال‌زایی در جای خود بیم‌آفرین است.
@ardeshirmansouri
2.4K views08:34
گ
