شیخیه احسايي در آثار خود، توجه زيادي به مباحث امامت داشته اس | 🏴بُت شِناسی🏴
شیخیه
احسايي در آثار خود، توجه زيادي به مباحث امامت داشته است كه نمونه ي آن را در شرح مبسوط وي بر زيارت جامعه ي كبيره مي‌توان ديد. شاخص انديشه ي او در اين زمينه، توجه خاصي است كه به جنبه‌هاي تكويني مقام امام نشان مي‌دهد؛ از جمله در بازگو كردن اين عقيده كه پيامبر صلي الله عليه و اله و امامان، برترين مخلوقات خداوند و واسطه ي فيض او هستند. وي آنان را علل اربعه ي كائنات (علت‌هاي فاعلي، مادي، صوري و غايي) معرفي مي‌كند. در فلسفه ي ارسطويي و حكمت اسلامي، هر يك از اين اقسام چهارگانه، گوياي جنبه اي از نيازمندي پديده به علت است. احسايي به استناد مضامين حديثي، كمال هر يك از چهار جنبه ي عليت را در وجود پيامبر صلي الله عليه و اله و امامان عليهم السلام نشان مي‌دهد و نتيجه مي‌گيرد كه آنان «علل اربعه كاينات»اند. . به اعتقاد وي پيشوايان معصوم عليهم السلام واسطه ي فيض خدا هستند؛ يعني، پس از آن كه خداوند آنان را خلق كرد، ايشان به اذن و مشيت الهي، موجودات ديگر را آفريدند. معصومان عليهم السلام محل مشيت و اراده ي خداوند هستند و اراده ي آنان به اراده ي او است. از اين رو، آنان علت‌هاي فاعلي موجودات جهان اند. تنكابني مي‌نويسد: «بدانكه شيخ احمد «رساله»اي نوشته است در باب اينكه مصلي بايد در «اياك نعبد» حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام را قصد كند؛ زيرا كه خداوند مجهول الكنه است و آن چه در ذهن در آيد، مخلوق ذهن است؛ چنان كه حضرت صادق عليه السلام مي‌فرمايد: «كلما ميزتموه باوهامكم بأدق معانيه فهو مخلوق مثلكم مردود اليكم». پس بايد «وجه الله» را اراده نمود كه اميرالمؤمنين عليه السلام است». همو آورده است: «شيخ [احمد] مي‌گويد: خلق كردن خداوند، عالم را و خلق كردن امام، عالم را مانند اين آيه خواهد بود: (فويل للذين يكتبون الكتاب بايديهم) و ائمه عليهم السلام يد الله مي‌باشند...چرا استبعاد در خالقيت ائمه مي‌نمايند و حال اينكه «تبارك الله احسن الخالقين» گواه بر آن است كه به جز خداوند، خالق ديگر هست و قول خداي تعالي در باب حضرت عيسي روح الله (و اذ تخلق من الطين كهيئة الطير)، شاهد اين معنا است و قول اميرالمؤمنين عليه السلام (أنا خالق السموات و الأرض) دليل بر اين مطلب است و اين كه اگر خداوند كسي را خلق كند كه او آسمان و زمين را به اذن او خلق نمايد و قدرت آن داشته باشد، اين دخل در لطف و أدل بر كمال قدرت خدا است و مردم بيشتر اذعان به اين معنا مي‌كنند. همين تقرير را از اين فقير (تنكابني) مؤلف كتاب «قصص العلماء» از حاج سيد كاظم رشتي [از شاگردان شيخ احسايي و جانشين او] شفاها شنيدم، چون مدتي به مجلس درس او حاضر مي‌شدم... ». تنكابني، سپس نقدي بر اين اعتقادات نگاشته است. غير از اين دو مورد، مسايل ديگري شبيه اين، در كتاب «شرح العرشيه» از سوي شيخ احمد احسايي مطرح گرديده است. البته اعتقاد به «خالقيت»، «رازقيت» و «حقيقت مشبة الله» بودن معصومان عليهم السلام به قدري مشهور است كه بارها ميان شيخيه و مخالفانشان، مناظره و نزاع گرفت و موجب تكفير آنان گرديد. به عنوان نمونه، گفت و گويي ميان شيخ عبدالرحيم بروجردي، با حاج محمد كريم خان (پيشواي شيخيه ي كرمان) انجام گرفت. در اين گفت وگو و مناظره، كريم خان گفت: اميرالمؤمنين عليه السلام بر بالاي منبر فرمود: «انا خالق السموات و الارض»، شيخ عبدالرحيم به او گفت: «در آن عهد برخي حضرت علي را كافر مي‌دانستند، مانند اهل شام. عده اي نيز او را خليفه ي چهارم و گروهي او را خليفه ي بلافصل پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله مي‌دانستند. در چنين عصري چگونه ممكن است علي عليه السلام چنين ادعايي كرده باشد و مردم هيچ گونه عكس العملي نشان نداده باشند»؟ و كريمخان سكوت كرد.
شیخیه بستر پیدایش بابیت و بهاییت صفحه۱۲ به نقل از قصص العلماء، ص ۵۰. شرح الزيارة الجامعة الكبيرة، ج ۳، صص۶۵، ۲۹۸ - ۲۹۶ ؛ ج ۴، ص ۴۷ و۴۸، ۸۰ - ۷۸ ؛ مجموعة الرسائل، ص ۳۲۳. قصص العلماء، ص ۵۵. ص ۴۸. ۵۰ - ۴۸. شرح العرشية، ص ۳۲۴.
