در پی پرسش های مکرر از آیت الله قائم مقامی در خصوص اختلاف در | کانال رسمی آیت‌الله قائم‌مقامی
در پی پرسش های مکرر از آیت الله قائم مقامی در خصوص اختلاف در رویت هلال ماه شوال و اعلام عید فطر، خصوصا طرح این پرسش که آیا نادیده گرفتن تولد ماه که امری طبیعی است از نظر ایشان با مبانی فقهی سازگاری دارد؟ ، متن ذیل از سوی استاد قائم مقامی منتشر گردیدکه ضمن تبریک عید سعید فطر بر همه مومنان و صاحبان فطرت پاک ، تقدیم می گردد:
این درست است که تولد ماه پدیده ای طبیعی است که همانند سایر پدیده های طبیعت از نظم و قانون مندی خاص و قابل پیش‌بینی برخوردار است و اگر مبنای اول ماه قمری را تولد طبیعی ماه قرار دهیم، در موضوع روزه اختلافی در میان نخواهد بود. اما باید توجه داشت که مخاطب خطابات شرعی و گزاره‌های دینی ، عموم مردم / انسانها هستند و لذا در تعریف موضوعات احکام شریعت، باید فهم عمومی مردم یعنی همان فهم عرفی/ عرف عام را مبنا و ملاک قرار داد وگرنه فهم شخصی و یا فهم های دقیق و خاصِ علمی که مبتنی بر کاوش‌های فلسفی و یا مطالعات تخصصی است گرچه ممکن است در اندک موارد و بسیار محدود مثل مسئله استهلال موجب آسان شدن کار بر مردم شود ولی در مجموع موجب خارج شدن فقه و شریعت از دایره فهم عرفی و تقابل آن با بنائات و روش های عقلائی خواهد شد و قطعا نتیجه و برآیند نهایی آن مطلوب عقل جمعی نیست. با در نظر گرفتن نکته یاد شده ، در خصوص امساک و افطار در حکم روزه نیز آنچه که از نظر شرعی، موضوع قرار گرفته است"دیدنِ(رویت)ماه در افق"(استهلال) است. اگر این "دیدن " را عرفی تعریف کنیم و به مبنایی که گفته شد وفادار بمانیم در اینصورت بی هیچ تردید لازمه آن، آشکار شده گی ماه در افق است به گونه‌ای که دیدن آن به صورت طبیعی و معمول برای عموم مردم ،ممکن و دردسترس باشد. بنابراین اولاً: تولد ماه که با محاسبات ریاضی و علمی قابل پیش بینی است نمی‌تواند معیار و ملاک در دیدن و مشاهده هلال ماه باشد ، گرچه بی تردید از نظر علمی آنچه که معیار قطعی قرار دارد ، لحظه تولد ماه می باشد ولی برای عموم مردم ، آغاز ماه، بطور طبیعی از لحظه ای است که هلال ماه در افق پدیدار شده و بطور عادی و معمول امکان دیدن آن برایشان وجود دارد. و این هر دو، پدیده ای کاملا طبیعی می‌باشند و نمی توان یکی را طبیعی و دیگری را اعتباری و قراردادی دانست، بلکه هم تولد ماه و هم پدیداری و آشکار شده گی آن در افق بگونه ای که قابل رویت همگانی باشد ، هر دو "امر طبیعی" بشمار می آیند ، با این تفاوت که دومی منطبق با روش عرفی و سیره عقلائی در فهم موضوعات می باشد. ثانیاً : بر این اساس بهره گیری از فن آوری ها و ابزار علمی برای دیدن هلال ماه در افق ، فقط در حد وسایل متعارفی جایز است که صرفاً می توانند تقویت کننده رویت همگانی و برطرف کننده موانعی باشند که گاه به صورت عادی در افق وجود دارد و مانع دیدن می شود و استفاده از ابزار و فناوری های خاص و پیچیده در این موضوع که کاملا امری طبیعی/ عرفی است، معتبر نیست . بنابراین از آنجا که رویت هلال شوال در غروب روز یک شنبه نه تنها به صورت معمول بلکه بااستفاده از تجهیزات پیشرفته و غیر متعارف نیز امکان پذیر نبوده است، قاعدتاً امروز دوشنبه آخر ماه مبارک رمضان و فردا سه شنبه اول ماه شوال و عید سعید فطر خواهد بود.
بار دیگر یادآوری این نکته را لازم می دانم که اقتضای قواعد روش شناختی (متدلوژیک) این است ، هر گاه در فرایندهای اجتهاد فقهی، بر ضرورت مبنا قرار دادن "فهم عرفی" تاکید می‌شود، باید به لوازم آن در تمام ساحات فقه ملتزم بود و به آن تن داد و نمی توان در برخی از موضوعات ، فهمِ عام عرفی و عقل عمومی را مبنا و معیار قرار داد و در برخی موضوعات دیگر به فهم خاص و عرف متخصصان مراجعه نمود. آنجا که در فرایند استنباط احکام شریعت، عرف عام، عقل عمومی و بنائات و روش های عقلائی ملاک و مبنای فهم ، استنباط و عمل می باشد ، دیگر فهم هایِ خاصِ نخبگانی و تخصصی، همانطور که بسیاری از بزرگان فقیهان و اصولیان تصریح نموده اند ، حتا فهم خاص و شخصیِ فقیه و مجتهد نیز فاقد مرجعیت و موضوعیت است. و رجوع به فهم خاص و عرف متخصصان، فقط به اقتضای دلیل خاص و بر اساس فهم و داوری عرف عام ، ضرورت می یابد. یعنی باز این خود عقل جمعی و فهم عمومی است که تشخیص می دهد در چه موضوعاتی باید به عرف خاص و نظر کارشناسان مراجعه نماید.
