ایرانیان و تشکیل پادشاهی ارمنستان سده های هشتم و هفتم پیش از | مطالعات قفقاز و آسیای مرکزی
ایرانیان و تشکیل پادشاهی ارمنستان
سده های هشتم و هفتم پیش از میلاد در تاریخ آسیای غربی قرون مهمی هستند که درواقع هم دوران اوج قدرت حکومت های سامی را شامل می‌شوند و هم پایان اقتدار عناصر سامی و قفقازی در عصر باستان را رقم زده و این منطقه را به تسلط عنصر هندواروپایی درآوردند.
تا پیش از این قرون، طی هزاره ها، مردمان سامی در جنوب و مردمان قفقازی در شمال، آسیای غربی را میان خود تقسیم کرده و گاه گاه به هم درگیر می‌شدند.
اما نقطه تلاقی این دو عنصر در میانرودان شمالی بود که دو حکومت آشور و اورارتو به نهایت گسترش خود رسیده و با هم درگیر شده بودند.
این درگیری ها با پیروزی آشوری های سامی به پایان رسید و آنان سرزمین اورارتو را تصرف کردند اما تا اورارتویی ها دوباره کمر راست کنند، قبایل هندواروپایی کیمری از شمال به قفقاز و آسیای کوچک تاخته و دو پادشاهی اورارتو و فریگیه را نابود کردند و پس از شکست از آشوریان، در سرزمینی که بعدها کاپادوکیه نامیده شد ساکن شدند.
هنوز هجوم کیمری ها ساکت نشده بود که سکاها نیز وارد منطقه شده و تا اورشلیم را مورد قتل و غارت قرار دادند.
این سه حمله آشوریان و کیمریان و سپس سکاها ضربات مهلکی بر پیکره اورارتو وارد کرد و کفه ترازوی جمعیتی به سود مردمان هندواروپایی تغییر کرد.
با توجه به فروپاشی پادشاهی اورارتو، قبایل هندواروپایی هایاسا_آززی از شمال غرب و قبایل آرمانیوم از جنوب غرب وارد سرزمین اورارتو شده و بر بومیان اورارتویی مسلط شده یا ایشان را به شمال شرق راندند.
آنچنان که در دوره هخامنشی بازماندگان اورارتو در منطقه ای کوچک با نام آلارودیان شناخته می‌شدند.
تکمیل تسلط این قبایل هندواروپایی بر قلمرو اورارتو همزمان بود با شکست سکاها از هوخشتره پادشاه ماد.
کسی که منابع ارمنی از او با نام آرباکس یا وارباکس یاد میکنند.
در زمانی که هوخشتره یا آرباکس آماده جنگ با آشوریان می‌شد، یکی از سرکردگان قبایل ارمنی (هایاسا) نیز بر عمده طوایف مسلط شده و با جنگجویان خود به او پیوست.
این شخص، بارویر اسکایوردی نام داشت که رهبری قبایل ارمنی را به دست گرفت و با جنگجویان خود به شاه ماد در سرنگونی قدرت آشور کمک کرد و در عوض آرباکس مادی نیز در ایجاد پادشاهی ارمنستان به او کمک کرد و تاج شاهی را بر سر او نهاد.
موسس خورناتسی مورخ ارمنی سده پنجم که اساطیر ارمنی را هم نقل کرده است، در این خصوص می گوید: «باروير ما معاصر سارداناپال بود. او براي بر انداختن پادشاهي سارداناپال كمك كمي به وارباكس مادي نکرده است. اينك من بسيار شاد هستم و احساس خوشي بسيار مي كنم زيرا به جاهايي مي رسم كه اخلاف پيشواي بومي ما به درجه پادشاهي مي رسند. وارباکس مادی سردار دلير ما، باروير را نيز با قول شكوه و جلال پادشاهي به سوي خود جلب مي كند و گروه هاي بزرگي از دلاوران را نيز كه در استعمال نيزه، كمان و شمشير ورزيدگي بسيار داشتند گرد مي آورد . بدين سان با تصرف پادشاهي سارداناپال ، آشور و نينوا را به چنگ آورده با گذاردن گماشتگاني بر آشور پادشاهي را به ماد منتقل مي كند. »
بدین ترتیب دو پادشاهی جدید التاسیس ماد و ارمنستان متحد شدند و این اتحاد تا زمان پایان دوره ماد ادامه داشت تا اینکه «تیگران» شاه ارمنستان که گویا از گذشته با کورش پارسی رابطه دوستانه ای داشت، با او علیه اژدهاگ مادی متحد شد و با هم پادشاهی ماد را بر انداختند.
بن مایه:
چارلز برنی، دیوید مارشال لانگ، 1386، تاریخ اقوام کوه نشین شمال غربی ایران، ترجمه هوشنگ صادقی، تهران: نگاه
رقیه بهزادی، 1382، قوم های کهن در قفقاز، ماورای قفقاز، بین النهرین و هلال خضیب، تهران: نشر نی
