اگر جنگ نمی‌شد، اقتصاد ایران شبیه کدام کشور بود؟ «تولید ناخالص | اقتصاد به زبان ساده
اگر جنگ نمی‌شد، اقتصاد ایران شبیه کدام کشور بود؟ «تولید ناخالص داخلی»: چه کسی چقدر تولید می‌کند؟ تجارت‌نیوز محمدی مهدی حاتمی
نخستین شاخص برای مقایسه قدرت اقتصادهای جهان با یکدیگر، شاخص «تولید ناخالص داخلی» (GDP) است. به‌صورت ساده، «تولید ناخالص داخلی» در یک اقتصاد، معادل با ارزش تمام محصولات و خدمات نهایی تولید شده توسط واحدهای اقتصادی درون مرزهای یک کشور در یک دوره زمانی معین (سالانه یا فصلی) است.
به عنوان مثال، تمام نفتی که ایران تولید می‌کند، تمام محصولات معدنی و فولادی که صادر می‌شود و تمام میوه‌هایی که من و شما از مغازه‌ها می‌خریم، در محاسبه تولید «ناخالص داخلی ایران» تاثیر دارند. واضح است که هر چه حجم کالاها و خدماتی که در طول یک سال تولید و ارائه می‌شوند بیشتر باشد، اقتصادِ موردِ بررسی قدرتمندتر بوده و «تولید ناخالص داخلی» بالاتری دارد. ۵ دهه قبل، درآمد سرانه ایرانی‌ها بسیار بالاتر از درآمد سرانه شهروندان کشوری مانند ترکیه بود، اما امروز تقریبا به اندازه نصف درآمد شهروندان ترکیه‌ای رسیده است.
از آن سو، هر چه جمعیت یک کشور بیشتر باشد، هر چه نرخ شهرنشینی و به دنبال آن میزان مصرف شهروندان بالاتر باشد و هر چه تنوع کالاها و خدمات تولیدی در یک اقتصاد بیشتر باشد، تولید ناخالص داخلی آن هم بالاتر است. به صورت طبیعی، جایگاه کشورها در مقایسه میانِ تولید ناخالص داخلی آنها با جمعیت‌شان همخوانی دارد. یعنی اگر قدرت همه اقتصادهای جهان را یکسان فرض کنیم، چین باید نخستن اقتصاد بزرگ جهان باشد؛ هند باید در جایگاه دوم بایستد و آمریکا هم باید جایگاه سوم را اشغال کند. ایران هم باید هفدهمین اقتصاد بزرگ جهان باشد. اما واقعا این طور نیست.
چین هنوز در کسب جایگاه نخست دنیا از منظر «تولید ناخالص داخلی» با آمریکا در کشاکش است و هنوز نتوانسته جای آمریکا را بگیرد. عملکرد اقتصاد آمریکا از این نظر در بیش از یک قرن اخیر حیرت‌آور بوده است. هند احتمالاً در یک دهه آینده جایگاه سوم (و نه دوم) را از آن خود می‌کند و البته ایران، از آنچه باید باشد عقب‌تر است.
کره‌جنوبی با تولید حدود ۱٫۷ تریلیون دلار، دوازدهمین کشور در جهان از نظر تولید ناخالص داخلی در سال ۲۰۱۹ بوده است. عربستان سعودی هم با حدود ۷۹۲ میلیارد دلار در جایگاه هجدهم ایستاده و ترکیه با حدود ۷۶۱ میلیارد دلار در جایگاه نوزدهم. ایران با ۴۵۸ میلیارد دلار تولید ناخالص داخلی در سال ۲۰۱۹، رتبه بیست‌وپنجم را از آن خود کرده است. (داده‌های سال ۲۰۲۰ را می‌توان به خاطر همه‌گیریِ کرونا و تاثیرات خاص آن کنار گذاشت.)
به این ترتیب، تنها بر مبنای جمعیت، اگر همه شرایط را ثابت فرض کنیم (یعنی همه کشورها تولیدات یکسانی از منظر ارزش و نوع داشته باشند و البته فرض‌هایی دیگر)، ایران بر مبنای جمعیت خود (حدود ۸۳ میلیون نفر) باید هجدهمین اقتصاد بزرگ جهان باشد. ترکیه (با جمعیت ۸۴ میلیون نفری) باید در جایگاه هفدهم، کره‌جنوبی (با جمعیت ۵۱ میلیون نفری) باید در جایگاه بیست‌وهشتم و عربستان سعودی (با جمعیت ۳۵ میلیون نفری) باید در جایگاه چهل‌ویکم قرار بگیرد.
