عواقب بن بستِ برجام برای ایران دکتر قاسم محب علی: تا چند رو | با اساتید اقتصاد
عواقب بن بستِ برجام برای ایران
دکتر قاسم محب علی: تا چند روز قبل از تهاجم نظامی روسیه به اوکراین ، این گونه گمان می شد که برجام در پی توافق ایران و آمریکا در آستانه احیاء شدن قرار دارد. اما به فاصله کوتاهی پس از آن و شروع تحریم های آمریکا و اروپا علیه روسیه ، حکومت پوتین اعلام کرد درصورتی به احیای برجام رضایت خواهد داد که تحریم های برقرار شده روابط تجاری روسیه با ایران را شامل نشود. اگرچه چند روز بعد روسیه پذیرفت که فقط این امر به نقش و حضور روسیه در برنامه هسته ای ایران از جمله نیروگاه هسته ای بوشهر محدود شده و از این بابت تضمین آمریکا را دریافت کرده است . اما به نظر می رسد دوستان ایرانی آن باپیش کشیدن شرط رفع کامل تحریم های سپاه و خروج آن از لیست گروه های تروریستی، موانع بزرگتری را در مقابل بازگشت طرفین به توافق قرار دادند. واضح است با توجه به نقش سپاه در اقتصاد کشور بدون رفع تحریم های آن برداشته شدن تحریم های هسته ای بهبودی چندانی را حاصل نخواهد کرد
ظریف در آخرین گزارش خویش به مجلس اشاره کرد که آمریکا موافقت کرد که در صورت توافق کامل آمادگی دارد سپاه را از لیست گروه های توریستی خارج نماید. اما در گزارش وی اشاره ای به مذاکره برای رفع تحریم های آن نشد. لذا به نظر می رسد طرح این موضوع چه باهماهنگی با روسیه و چه بدون آن ترفندی از سوی مخالفان قدرتمند برای ممانعت از رسیدن به توافق بوده است.
موضوع ادامه مذاکره برای احیای برجام از دستور کار طرفین خارج شده تلقی می گردد. در همان حال دولت رییسی بنا به امریه ها وتوصیه ها و انچه در گفته های مقامات بالاتر مبنی بر تکیه بر توان داخلی به جای رفتن دنبال رفع تحریم های خارجی مورد تاکید قرار می گرفت، برنامه به اصطلاح جراحی اقتصادی را اعلام نمود تا شاید بتواند از راه گران کردن کالاهایی که فروشنده آنها دولت و شرکت های حکومتی هستند منابع لازم را برای تامین بودجه دولت و رفع کسری آن و همین طور نهاد های بالا دستی تامین نماید.
لذا حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی برای واردات کالاهای اساسی و متعاقبا افزایش قیمت فروش حامل های انرژی و نهاده ای صنعتی به عنوان جایگزین توافق برجام در دستور کار قرار گرفت.
پس از خروج ترامپ از برجام ، ایران با آنچه اقدامات جبرانی می خواند شروع به افزایش حجم و بالابردن در صد غنی سازی نمود به این گمان که با بالابردن سطح تهدید طرف های مقابل مجاب به بازگشت به برجام همراه با گرفتن امتیازات بیشترخواهند شد . اکنون به نظر می رسد دیگر این سیاست کارکرد خویش را ازدست داده چرا که در حال حاضر و حتی تا یک دهه آینده این امیدواری وجود ندارد که برنامه هسته ای ایران کاربردی اقتصادی و یا صنعتی داشته باشد
آمریکا وطرف‌های غربی نیز دیگر اشتیاق سابق را برای احیای برجام ۲۰۱۵ نداشته و احتمالا رفتاری مشابه رفتارشان دربرابر کره شمالی یعنی سیاست صبر و حوصله را در پیش خواهند گرفت.
طبیعی است که انحراف برنامه هسته ای ایران از صلح آمیز به نظامی ، نه تنها به بهبود وضعیت امنیتی و اقتصادی کشور کمکی نخواهد نمود بلکه تهدیدات بیشتری علیه امنیت ملی و حتی حاکمیت ملی و تمامیت ارضی ایران در پی خواهد داشت. اجماع جهانی علیه ایران شکل گرفته و تحریم های بین المللی به شکل گسترده تری احیاء خواهند شد. حتی احتمال رفتن پرونده هسته ای ایران از ذیل بند ۴۱ ، به بند ۴۲ وبالاتر فصل هفتم منشور سازمان ملل متحد در شورای امنیت نیز متحمل خواهد بود .
از جمله برندگان این وضعیت در سطح منطقه در درجه اول اسراییل خواهد بود.روند عادی سازی و حتی نوعی ائتلاف با اعراب در مقابل جمهوری اسلامی ایران سرعت خواهد گرفت و رادیکال ها در اسراییل و در آمریکا تقویت خواهند شد. روس ها هم احتمالا از بابت پدید آمدن یک بحران بزرگتر و فوری تر از اوکراین و در حاشیه قرار گرفتن آن شادمان خواهند شد.
کشور های عرب منطقه نیز با احساس تهدید هر بیشتر به روابط نزدیکتر و هم‌پیمانی با اسراییل و آمریکا فکر کرده و بعضی از آنها مانند عربستان سعودی، مصر و حتی ترکیه به سمت دست یابی به سلاح هسته ای در رقابت با ایران خواهند رفت . در نتیجه رقابت های تسلیحاتی در منطقه از سطح متعارف به سطوح غیر متعارف و از حمله هسته ای ارتقاء خواهد یافت .
می توان گفت حفره های ناشی از سیاست خارجی نامتوازن و یک طرفه جمهوری اسلامی ایران در پی یک دست سازی نهادهای انتخابی و حکومتی نه تنها کاهش نیافته بلکه هربیشتر در حال عمیق ترشدن بوده ، تهدیدات علیه امنیت ملی در حال افزایش و امید به بهبود وضعیت اقتصادی و رفاه مردم پیش از گذشته همچنان رو به کاهش است.
