2022-06-11 08:32:35
هفت ویژگی متمایز کنندۀ انسان های معنوی از دیگر انسان‌ها
مصطفی ملکیان
شروط لازم و کافی آن را نمی‌توانم ذکر کنم. من شروط لازم آن را ذکر می‌کنم نه شروط کافی را..
اوّلین ویژگی انسان معنوی این است که «چه باید بکنم؟» اوّلین مسئلۀ زندگی اوست و هر مسئلۀ دیگری غیر از «چه باید بکنم؟» تنها زمانی برایش اهمیت می‌یابد که حل آن در پاسخ این سؤال تأثیر داشته باشد. به میزان تأثیری که حل هر مسئله دیگری در حل این مسئلۀ «مادر» دارد برای آن مسایل اهمیت قایل است و به آنها می‌پردازد. اگر مسایلی باشند که حل آنها در حل مسئله «چه باید بکنم؟» هیچ تأثیری ندارد، اصلاً به آنها نمی‌پردازد. حتی اگر می‌پردازد به این‌که آیا خدایی هست یا نه، آیا زندگی پس از مرگ هست یا نه و آیا جهان متناهی است یا نامتناهی، نظام جهان اخلاقی است یا نه و..
نکتۀ دوّم این‌که زندگی انسان معنوی اصیل است، عاریتی نیست. زندگی اصیل یعنی زندگی‌ای فقط بر اساس فهم و تشخیص خود. بنابراین، در این زندگی تقلید، تبعیت از افکار عمومی، تحت تأثیر هیجانات عمومی قرار گرفتن، تعبدهای بلادلیل و.. وجود ندارد و انسان فقط بر اساس عقل و وجدان اخلاقی خود زندگی می‌کند هرچه را بر اساس عقل و وجدان اخلاقی، درست تشخیص داد به آن عمل می‌کند وگرنه آن را پس می‌زند.
ویژگی‌های سوّم انسان معنوی آن است که به کل جهان هستی رضا داده است، از جمله به درد و رنج‌ها و شرور این جهان. در عین این‌که همۀ تلاش خود را برای بردن امور به سمت و سوی نیکوتر انجام می‌دهد، به کل نظام هم رضا داده است. درست مثل این‌که شما کل خانه‌تان را دوست دارید، امّا البته اگر آجری در آن میان لق شد یا شکست، سعی می‌کنید آن را بر جای خود بگذارید.
ویژگی چهارم این‌که برای انسان معنوی بسیار مهّم است که امور تغییرپذیر را از امور تغییرناپذیر تفکیک کند، تا تمام هم و غم خود را صرف امور تغییرپذیر کرده و با امور تغییرناپذیر کلنجار نرود. آن‌گاه در میان امور تغییرپذیر هر کدام را به بهترین صورت تغییر می‌دهد.
ویژگی پنجم انسان معنوی این است که تفاوت‌ها را کاملاً هضم کرده و پذیرفته که خود با تمام انسان‌های دیگر متفاوت است. این مسئله را هم به لحاظ اخلاقی و هم به لحاظ روان‌شناختی پذیرفته است.
ویژگی ششم این است که انسان معنوی با هیچ‌کس مسابقه نمی‌دهد. فقط با خودش مسابقه می‌دهد. این مسابقه هم در سمت و سوی خاصی قرار دارد. متأسفانه من و امثال من که انسان معنوی نیستیم اوّلاً در تمام زندگی مشغول مسابقه دادن با دیگرانیم و این مسابقه هم در «داشتن»هاست. انسان معنوی امّا همیشه خود را فقط با خودش در حال مسابقه می‌بیند و آن هم نه در «داشتن»ها بلکه در «بودن»ها. آن‌گاه نتیجه این می‌شود که مدام از خود می‌پرسد: آیا من بهتر از این که هستم می‌توانم باشم؟ اگر نمی‌توانم باشم معلوم است که از امور تغییرناپذیر است. اگر می‌توام باید با خود مسابقه بدهم و همین طور به طور متوالی از خودم پیش بیفتم. چنین انسانی طبعاً چون با کسی رقابت ندارد واجد دو ویژگی احسان و تواضع با دو معنی پیش گفته، می‌شود.
ویژگی هفتم انسان معنوی این است که در مقام نظر حقیقت‌طلبی، در مقام عمل عدالت‌طلبی و در مقام احساس و عاطفه نیز عشق‌ورزی پیشه کرده است. این به نظر من شروط و حدود لازم است، امّا ممکن است موارد دیگری هم باشد.
کتاب «دین، معنویت و روشنفکری دینی»| صفحۀ ۶۳ | گزیده از گفت‌وگو با مجلۀ آبان |شمارۀ ۱۴۴ | بهمن‌ماه ۱۳۸۱
با مدیران شایسته همراه شوید
@Competentmanagers
18 views05:32
ن
