داستانِ ترکیه آرش رئیسی‌نژاد، دانش‌آموخته دکتری روابط بین‌ا | امتداد
داستانِ ترکیه
آرش رئیسی‌نژاد، دانش‌آموخته دکتری روابط بین‌الملل
جمهوری ترکیه پل زمینی آسیا - اروپاست و وارث امپراتوری‌های بزرگ عثمانی و بیزانس! استانبول گرانیگاه کشور است و مرکز شبکه دریایی سیاه - اژه - مدیترانه. جغرافیا قدرت می‌بخشد ولی ضربه هم می‌زند: زیر فشار زمینی شرقی - غربی و دریایی شمالی - جنوبی است: استقلال کامل پرهیاهوی کشور کالایی است نایاب!
جغرافیا رقیب را نیز مشخص می‌کند: از نبرد حران (۵۳ پ.م.) حاکم فلات آناتولی تنها رقیب حاکم فلات ایران برای کنترل سرزمین‌های هموار خاورمیانه بوده است. رقابت اشکانی - روم، ساسانی - بیزانس، صفوی / نادر شاه - عثمانی در سه محور جغرافیایی جنوبی (حلب - موصل)، میانی (دیاربکر - تبریز) و شمالی (ایروان - باکو) بود.
امروزه ترکیه از چهار طریق برای ایران مشکل ایجاد کرده است:
ترکیه مانورهای خود را بر کمربند شکسته‌ی ژئوپلتیکی متمرکز کرده است: بر مناطق جغرافیایی مهم که بستر تنش‌های درونی قومی و فشارهای بیرونی قدرت‌های بزرگ است. بالکان و قفقاز مثال اعلای این مفهوم است و ترکیه در میانه این دو جای گرفته است.
ترکیه از مرزهای کنونی خود راضی نیست. کشوری که تا یک‌سده پیش بر بخش‌هایی از آسیا، اروپا و آفریقا حکم می‌راند، نمی‌تواند عظمت گذشته را به فراموشی بسپرد. از این رو، بیشتر سیاستمداران تُرک سودای احیای عهد ملی دارند: گاه با اسلام‌گرایی و گاه با پان‌تُرکیسم؛ هر دو اما در خدمت آنکارا!
ترکیه سودای دور زدن قلمرو ایران با سیاست کریدوری خود دارد. کمربندِ بایرام آرزوی آنکاراست و از ترکیب کریدور میانی و کریدور ترنس‌کاسپین و پیوند آن به كریدور زنگزور پدید می‌آید و پیش‌درآمدِ شورای تُرک خواهد بود. اهمیت زنگزور را در اتصال مستقیم ترکیه به قفقاز و آسیای مرکزی ببینید!
ترکیه بستر شکل‌گیری ذهنیت چالدرانی شده است ؛ ذهنیتی برآمده از رقابت دیرین با ایران: چیرگی حاکم فلات آناتولی بر خاورمیانه تنها از راه شکست دادن حاکم فلات ایران می‌گذرد، همان‌گونه که سلطان سلیم در نبرد چالدران شاه اسماعیل را شکست داد.ابراهیم کاراگول، سردبیر ینی‌شفق، نماد این ذهنیت است.
همچنین، شکست در سوریه و کودتای نافرجام ۲۰۱۶ باعث شد آنکارا به تدریج نوعثمانی‌گرایی را به کناری گذارد و استراتژی نوینِ قرن ترکیه را در پیش بگیرد.
برخلاف نگاه نخستین که نفوذ در خاورمیانه‌ی عربی و شمال آفریقا را دنبال می‌کرد، نگاه جدید نفوذ در آسیای‌مرکزی، قفقاز و مدیترانه شرقی را می‌جوید.
اردوغان به سلطان سلیم و سلطان عبدالحمیدِ پان‌اسلامیست علاقمند است. او فرصت بیشتر و تهدید بیشتر برای ایران فراهم کرده و پیروزی‌اش راه تنفسی اقتصادی ایران را باز نگه می‌دارد ولی در قفقاز سرشاخ می‌شود. اگر نوعثمانی‌گرایی به درگیری در حلب انجامید، قرن ترکیه به برخورد در زنگزور می‌انجامد.
کمال قلیچداراوغلو علوی است. علویان ترکیه (با علویان سوریه یا نصیریه اشتباه نشود!) در کنار امامان ۱۲ گانه شیعه، به شاه اسماعیل، حاجی بکتاش و شیخ صفی‌الدین ارادت دارند. بدلیل نگاه منفی به روحانیت شیعی و سنی، به نیرویی اصلی برای سکولاریسم، غرب‌گرایی و ضداسلام‌گرایی در ترکیه تبدیل شدند.
کمال قلیچدار اغلو فرصت کمتری به ایران در دور زدن تحریم‌ها می‌دهد، ولی تهدید کمتری نیز در قفقاز ایجاد می‌کند. ورای این انتخابات سرنوشت‌ساز، ایران باید مدل همکاری - رقابت (Co-opetition) را با ترکیه در پیش گیرد./توییتر
