مردمانی درمانده در برابر جبارانی عنید* (بازنشر) گیتی خزاعی | تاملات جامعه‌شناختی
مردمانی درمانده در برابر جبارانی عنید* (بازنشر) گیتی خزاعی
با هربار اوج‌گیری هر بحران اجتماعی، دولت عادت کرده است معصومانه و از همه‌جا بی‌خبر، انگشت اتهام را به سمت مردم نشانه بگیرد و بعد هم دست به دامن نهادها، کنشگران و متخصصان اجتماعی شود که تقصیر شهروندان را به رسمیت بشناسند، آن را تئوریزه کنند، و در کسری از ثانیه، روش تبدیل شهروندان سرکش و بی‌فرهنگ را به شیروندانی رام و آرام، به دولت آموزش دهند.
تاکید بر نقش سازمان‌های مردمنهاد در مدیریت حوزه‌ی عمومی در شرایط بحرانی، یکی از گریزگاه‌هایی است که به محض شدت‌یافتن بحران‌ها در عرصه‌ی عمومی، دولت آن را دست‌مایه‌ای برای سلب مسئولیت از خود قرار می‌دهد تا به این وسیله مردم را متهم اصلی مشکلاتی جلوه دهد که نتیجه‌ی سیاست‌گذاری‌ها و مدیریت نادرست خود دولت است. به ویژه آنکه تاکید بر اهمیت سازمان‌های مردمنهاد در اثرگذاری بر افکار عمومی در شرایطی مطرح می‌شود که دولت و حاکمیت، تمام مجراهای حوزه‌ی عمومی را به انواع و اقسام شیوه‌ها مسدود کرده، کنشگری در حوزه‌ی عمومی را به حداقل رسانده و به بهانه‌های مختلف فعالیت نهادهای مردمنهاد را محدود و ممنوع می‌کند. با این وصف، با بروز اولین نشانه‌های ناتوانی در مدیریت بحران‌ها، دست به دامن همان نهادهای مردمنهاد می‌شود که مسئولیتی را که به صراحت به عهده‌ی دولت قرار دارد، به عهده بگیرند.
کووید ۱۹ هم مانند دیگر چالش‌های اجتماعی و مدیریتی به یک موضوع مزمن در کشور تبدیل شده و با خارج شدن کنترل آن از اختیار دولت، «نقش سازمان‌های مردمنهاد در کنترل کرونا» بهانه‌ی خوبی است برای سلب مسئولیت نهادهای رسمی و دولتی. اما ما در شیوع پاندمی کووید ۱۹، با پدیده‌ای صرفا متعلق به حوزه‌ی عمومی مواجه نیستیم که بشود مسئولیت اصلی تغییر در ارزش‌ها و نگرش‌های مرتبط با موضوع را به عهده‌ی نهادهای مدنی قرار داد و نقش دولت و سیاست‌گذاری‌های حاکمیتی را نادیده گرفت. البته نهادهای مدنی هم در مواجهه با پاندمی، و در کنار نهادهای مدیریتی و سیاست‌گذار، نقش‌هایی دارند که باید برای افزایش اثربخشی آنها کوشید، اما اهمیت اثربخشی سازمان‌های مردمنهاد، نباید نقش پراهمیت نهادهای سیاست‌گذار را به حاشیه براند.
مساله‌ی اصلی در کنترل کرونا، خطا و لغزش در مدیریت پاندمی است، نه ضعف نهادهای مدنی. حتی اگر مردم پروتکل‌ها را مراعات نمی‌کنند و توصیه‌ها را جدی نمی‌گیرند، مسئولیت اصلی به عهده‌ی دولت است که اگاهی‌های لازم را در این خصوص گسترش نداده و نتوانسته حساسیت مساله را به درستی بازنمایی کند، بسترهای لازم را برای رعایت پروتکل‌ها فراهم کند، و محدودیت‌های لازم را وضع کند.
دولت به جای انجام مسئولیت صریح خود در خصوص واکسیناسیون عمومی و در صورت ضرورت، اعمال سیاست‌گذاری‌های بازدارنده و سخت‌گیرانه، به صورت منتقدان مدیریت کرونا خاک می‌پاشد، کسی را که «جمهور»ش را پفیوز می‌خواند تکریم می‌کند و برای توجیه بی‌کفایتی خود در مدیریت کرونا مردم و همان نهادهایی را متهم می‌کند، که تاکنون بارها آنها را به اتهام جاسوس از عرصه‌ی عمومی حذف کرده است.
دولت در جایگاه سیاست‌گذار، با وضع سیاست‌های دوگانه، زمینه را برای تخلف و جدی نگرفتن هشدارها توسط مردم فراهم کرده است. نمی‌شود برگزاری مراسم شب قدر در فضای بسته مجاز باشد، و حضور در پار‌ک و فضای باز ممنوع و نهاد سیاست‌گذار هم انتظار داشته باشد که با وجود سیاست‌های دوگانه‌اش، مردم مانند موجواداتی بی‌خرد، مو به مو و طوطی‌وار سیاست‌های متناقض او را اجرا کنند. اعمال سیاست‌های دوگانه و کوتاهی در انجام وظایف مصرح دولت به خصوص واکسیناسیون، نتیجه‌اش بی‌اعتمادی افزون‌تر مردم و حتی ترغیب مردم به لجبازی و نادیده‌انگاری عمدی سیاست‌های دوگانه‌ی مدیریتی در خصوص محدودیت‌های کروناست.
مهم‌ترین نقش سازمان‌های مردمنهاد در مدیریت کرونا، اقدام برای افزایش مطالبه‌گری از نهادهای تصمیم‌گیر و سیاست‌گذار برای اتخاذ تصمیمات هوشمندانه، عقلانی و کارآمد در مدیریت کروناست. مسئولیت اصلی سازمان‌های مردمنهاد در این زمینه، افزایش مطالبه‌گری از نهادهای سیاست‌گذار برای مدیریت عقلانی کرونا، کنار گذاشتن سیاست‌های دوگانه، مطالبه‌ی واکسیناسیون عمومی و شفافیت در رفتارهای مدیریتی در حوزه‌ی کروناست. حوزه‌ی دوم اثرگذاری نهادهای مدیریتی، نقش‌آفریتی در ارتقای تاب‌آوری عمومی در حوزه‌ی کروناست. از ابتدای شیوع کرونا، ضرورت بازنگری در سبک زندگی به صراحت به عنوان یک چالش اصلی در مدیریت کرونا مطرح شده است، که سازمان‌های مردمنهاد در تعمیق آن در حوزه‌ی عمومی نقشی مهمی دارند.
*سلیمان بن صرد خزاعی در نامه به امام، معاویه را «جبّار عنید» خواند؛ ظالم و مستبدی که اموال عمومی را تصاحب می‌کند و در تصمیمات حکومت، کاری به خواست مردم ندارد.
