دو تحول مختصر در پرونده برجام کورش احمدی روزنامه اعتماد | مطالعات راهبردی آمریکا

دو تحول مختصر در پرونده برجام

کورش احمدی
روزنامه اعتماد

هفته گذشته شاهد دو تحول مختصر در پرونده برجام بودیم. از یک سو، سرانجام انتصاب رابرت مالی به عنوان مسئول امور ایران رسما اعلام شد. این تصمیم که برغم مخالفت‌های جناح راست در آمریکا گرفته شد، نشانه مثبتی از عزم بایدن برای پیشبرد کار با ایران است. این انتصاب مهم است چرا که نشان داد بایدن آماده صَرف سرمایه سیاسی قابل توجهی برای پیشبرد برنامه‌ای متفاوت نه تنها در مورد ایران بلکه در مورد کل خاورمیانه است و برای این منظور ممکن است از چالش و رویارویی با جناح راست در آمریکا و برخی از شرکای منطقه‌ای ابایی نداشته باشد.

قبلا اوباما در اقدامی مشابه سرمایه سیاسی هنگفتی را برای نیل به برجام صرف کرده بود. او نه تنها با اسرائیل و لابی یهود در آمریکا در افتاد، بلکه مخالفت صریح یا اکراه بخش مهمی از دمکرات‌ها را نیز در این رابطه نادیده گرفت. تا آنجا که حتی مخالفان برجام در کنگره، نتانیاهو را برای سخنرانی در در کنگره در مخالفت با برجام دعوت کردند و سفر او به واشنگتن برای این منظور در 3 مارس 2015 بدون اینکه با هیچ مقام دولتی ملاقات کند، تحولی بیسابقه در روابط آمریکا و اسرائیل بود. انتصاب رابرت مالی با توجه به مخالفت قاطع اسرائیل را ممکن است بتوان تکرار تاریخ به شمار آورد.

مقامات دولت بایدن پیوسته تاکید کرده‌اند که در تیمی که قرار است قضیه ایران را مدیریت کند، افرادی با طیفی از نظرات متفاوت، از جمله افراد "تندرو"، حضور خواهند داشت. بلینکن در این مورد گفت که دولت بایدن در این مورد از آنچه او groupthink خواند، اجتناب خواهد کرد. او سه هفته قبل از انتصابش در مصاحبه‌ای با وب‌سایت اکسیوس از "انگیزه ایران و آمریکا برای تکمیل روند تبعیت در برابر تبعیت" تا قبل از انتخابات ریاست جمهوری در ایران سخن گفته و اضافه کرده بود که البته این امر نباید حکم تفنگی بر شقیقه دولت بایدن را داشته باشد. وی همچنین یادآوری کرده بود که "به هر حال خط مشی توسط رهبر عالی ایران تعیین می‌شود تا دولت رونده و آینده".

تحولی اندک از جانب ایران نیز در مصاحبه دکتر ظریف با CNN انعکاس یافت. او در این مصاحه مختصری ابهام را وارد معادله کرد، به این معنی که در ارتباط با مشکل اصلی یعنی اینکه گام اول را کدام طرف باید بردارد، همزمان از سه واژه "همآهنگی"، "همزمانی" synchronize) ) و نیز choreograph که بیشتر معنی تنظیم توالی و تقدم و تاخر حرکات در رقص را می‌دهد، استفاده کرد.

از این "ابهام سازنده" که بگذریم، دکتر ظریف در این مصاحبه پیشنهاد مهمی مطرح کرد و آن اینکه جوزپ بورل، نماینده سیاست خارجی اروپا و دبیر کمیسیون ویژه برجام، "می‌تواند ترتیبات اجرایی را هماهنگ کند." البته ظریف در همان روز دوشنبه و ظاهرا بعد از مصاحبه با CNN، مصاحبه‌ای نیز با روزنامه همشهری داشت که در آن نشان داد که موضع ایران مبنی بر اینکه گام اول را آمریکا باید بردارد و نیز اینکه برای بازگشت دو طرف به برجام نیاز به مذاکره نیست، همچنان به قوت خود باقی است

اگر چه موضع ایران مبنی الزام آمریکا به برداشتن گام اول قابل درک و منطقی است، همزمان جناح اصولگرا در ایران باید در سیاستگذاری‌های خود به تفاوت‌های شرایط کنونی با شرایط 1394 عنایت داشته باشد. برخی از این تفاوت‌ها عبارت‌اند از:

1- تصور دولت بایدن این است که توان تهاجمی ایران به نسبت 1394 خیلی بیشتر شده است. جیک سولیوان، مشاور امنیت ملی بایدن، جمعه گذشته در موسسه صلح ادعا کرد که "ایران نسبت به 5 سال قبل به خطر مهم‌تری تبدیل شده" و در برنامه موشکی پیشرفت شدید داشته و "بیشتر از تروریسم حمایت می‌کند.

2- بعد از خاتمه تحریم تسلحاتی شورای امنیت، تنها دو سال به خاتمه برخی دیگر از محدودیت‌ها علیه ایران در برجام باقی است، در حالیکه در 1394، 8 سال باقی بود و برخی در واشنگتن امیدوار بودند که برجام در این فاصله موجب تعدیلی عمومی در سیاست‌های ایران شود.

3- برخی تحولات ناشی از اقدامات خبیثانه ترامپ مانند انتقال سفارت به قدس و "توافق ابراهیم" پابرجا است و چهره منطقه را اندکی تغییر داده است.

4- شاید با اتکا به این تحولات، اسرائیل در این اندیشه است که مستقل از آمریکا می‌تواند تهدیدی نظامی علیه ایران باشد. لفاظی‌های اخیر نتانیاهو و رئیس ستاد ارتش اسرائیل در مورد حمله به ایران, بیشتر متوجه تهدید بایدن است تا تهدید ایران.

5- فرانسه و آلمان نیز اخیرا نشان داده‌اند که ممکن است آماده ایفای نقش مثبتی در جهت احیای برجام نباشند.

نهایتا اینکه به گفته رابرت مالی، غنی‌سازی 20 درصد "جوّ را پیچیده می‌کند"، اما "مبانی را تغییر نمی‌دهد." وی در اشاره به احتمال توقف اجرای پروتکل الحاقی در 3 اسفند افزود: محدود کردن بازرسی‌ها اگر عملی شود، "طبیعتی کیفیتا متفاوت" خواهد داشت و "بازی را تغییر خواهد داد."
t.me/covid_policy_dip