2022-05-04 16:46:56
پدیدارشناسی معنای منافقین در قرآن
"دورویان"یا "هزینه کنندگان؟
(بخش دهم:قسمت دوم)فرامرز معتمد
سوره منافقون در قرآن بدلیل متمرکز شدن بر "منافقون" و به گونه ای انحصاری به معرفی و بیان کردن احوال و کار این گروه برای ما فرصتی نیکوست تا شناخت خودرا در زمینه ای فراتر از آیات بیافزاییم.اکنون می دانیم معنای هزینه کنندگان و یا حتی "انفاق کنندگان" معنای مناسب برای این اسم فاعل است که شکل جمع به خود گرفته است.حال با نگاه پدیدارشناسانه و تعلیق معانی متاخر (ریا و دو رویی)بارشده بر معنی و ظهور "المنفقون"، تلاش می کنیم دریابیم جایگیری معنی "هزینه کنندگان" چه معنای تازه ای به ما می دهد و ما را تا چه اندازه به معانی تاریخی متن نزدیک می کند.
سوره منافقون یازده آیه دارد و واجد ساختار منسجمی است .آیات آن را در زمینه معنایی پدیداری آن می خوانیم:
"چون "هزینه کنندگان"،نزد تو آیند گویند:گواهی می دهیم که تو واقعا رسول الله هستی.و الله می داند که تو واقعا رسول اویی.و الله گواهی می دهد که "هزینه کنندگان"قطعا دروغگویند.(۱)
در این آیه ساختار گفتاری یک طرفه است و "گوینده آیات "برای مخاطب خود(رسول الله) در حال سخن گفتن و دادن اطلاعات است .اطلاعاتی از رفتار "هزینه کنندگان" در گواهی دادن دروغ به شخص مخاطب آیات(رسول الله).اما آیات می گویند آنان دروغ می گویند و الله می داند و گواهی (یشهد)می دهد آنان دروغ می گویند.
"سوگند های خود را سپری گرفتند، و از راه الله بازداشتند. به راستی آنها بد عمل می کنند.(۲)این بدان سبب است که آنها ایمان آوردند ،سپس کافر شدند،در نتیجه بر دل هایشان مهر زده شد .از این رو آنها نمی فهمند".(۳)
آیه دوم و سوم نیز به رفتاری پیش تر اشاره می کنند که "هزینه کنندگان"به رغم سوگند خوردن به راه دیگر رفته اند و در عمل مانع بوده اند .اگرچه اشاره ای به آن رفتار و اتفاق نمی شود و در ابهام می ماند.دلیل این رفتار نادرست را در قبول و تایید اولیه و باز سر زدن و امتناع از همراهی و (ایمان)شان می داند . در آیه بعد گوینده باز برای مخاطب (رسول الله)، از ظاهر شگفت آنان سخن می گوید و احوال غیر قابل پیش بینی شان و آرزو می کند به دعا که خدا آنها را بکشد(قاتلهم الله):
"و وقتی آنها را ببینی ظاهرشان تو را به شگفت می آورد اگر سخن گویند به گفتارشان گوش فرا می دهی ،گویی آنها چوب های خشکی هستند که تکیه داده شده اند؛هر فریادی را بر ضد خویش می پندارند.آنها دشمنند،پس از ایشان بر حذر باش .خدا(الله)،آنها را بکشد!به کجا منحرف می شوند"؟(۴)
گویی آنچه آیات در پیرامون ظاهر شگفت این گروه می گویندحکایت از متفاوت بودن شان (شاید در قومیت و نژاد و خانواده) باشد.چنانکه در سخن گفتن مخاطب را به گوش فرا دادن وا می دارند .پس گوینده آیات می خواهد رسول از آنان بر حذر باشد .اگر چه آنان نیز رفتاری متکبرانه دارند.
"و چون به آنها گفته شود:بیایید تا رسول الله برایتان آمرزش بخواهد،سرهای خود را بر می گردانند،و می بینی که آنها متکبرانه روی بر می تابند".(۵)
"برای آنها یکسان است،چه برایشان آمرزش بخواهی یا برایشان آمرزش نخواهی،خدا هرگز آنها را نمی آمرزد.مسلما خدا مردم فاسق را هدایت نمی کند".(۶)
تا اینجا متن از رفتار متفاوت و متکبرانه آنها می گوید و این خود حکایت از نزدیکی و ارتباط آنها در پیش تر می دهد و حوادث و روابطی که اختلاف های حاصل آمده از آنها نشات می گیرند. اماآیه بعدی ابهام معنایی را تا حد زیادی بر طرف می کند.اشاره ای که از رفتار نادرست آنها می دهد بیانگر و معرفی همان برجستگی و خصوصیتی است که به نام آن معروف هستند ولی اینجا در جهت نقض آن گام و معروفیت بر می دارند:
"آنها همان کسانند که می گویند:به کسانی که نزد رسول خدایند انفاق نکنید(لا تنفقواعلی من عند رسول الله)تا پراکنده شوند،و حال آنکه خزائن آسمان ها و زمین از آن خداست،ولی "هزینه کنندگان"(المنفقین)نمی فهمند".(۷)
در این آیه و سوره ما اکنون به خوبی درمی یابیم علت اصلی ناخشنودی گوینده آیات از "هزینه کنندگان"چیست؟و چرا رفتارشان موجب چنین کراهت و شقاقی شده است. انتظار درست از هزینه کنندگان(المنفقین)هزینه کردن است ولی آنان حاضر به انفاق برای کسانی که گرد رسول هستند نمی باشند و نیز توصیه به دیگران می کنند که انفاق به اطرافیان وی نکنید تا از گرد او پراکنده شوند.دلیل این منع را در نمی یابیم آیه بعدی نیز به گونه ای حکایت از رقابت و اختلاف جدی آنانرا در بیرون "شهر" خبر می دهد.(مدینه اینجا به معنی عام شهر است)."می گویند:اگر به مدینه بر گردیم،قطعا عزیزتر ،ذلیل تررا از آ نجابیرون خواهد کرد،و حال آنکه عزت از آن خدا و از آن رسول او و از آن مومنان است،لیکن منافقان نمی دانند".(۸)
112 views13:46
پ
