2022-08-24 10:14:41
خوانش میراث فکری ما روشمند نیستاول شهریور روز ابن‌سینا است. اما چرا روز یا روزهایی را به متفکران ازجمله ابن‌سینا اختصاص می‌دهیم؟ به نظر می‌رسد که میراث هنوز زنده است و ما به میراث نیازمند هستیم. مهم‌ترین میراث، سنت عقلی است که فارابی و ابن‌سینا بزرگ‌ترین بنیانگذاران این میراث عقلی در تمدن اسلامی ایرانی هستند. اما پرسش نخست این است که ما چه نیازی به ابن‌سینا داریم؟ تنها از باب فخرفروشی یا صرفا برای نام بردن یا نیاز ما به ابن‌سینا که یک نیاز بنیادین است؟ ما با ابن‌سینا زندگی می‌کنیم، هر روز در اندیشه‌هایمان فارابی را می‌بینیم، همانگونه که به سهروردی و خواجه‌نصیر و غزالی و مولوی و حافظ و ملاصدرا و علامه طباطبایی از حیث فکری نیازمندیم. این نیاز چه نیازی است؟
هر روز از ابن‌سینا دورتر می‌شویم
بدیهی است هر جامعه‌ای که بخواهد بنیان‌های تفکر را سامان بدهد، مهم‌ترین گامش این است که قدم در راه بازخوانی و نوسازی بنیادهای میراثش بردارد. لذا اول شهریور که روز ابن‌سینا است تنها برای تکریم او نیست بلکه به سبب احتیاجی است که ما به تفکر ابن‌سینا داریم. این مساله طبیعتا در ظاهر بر همگان مسلم و روشن است اما چرا در عمل این نیاز را احساس نمی‌کنیم؟ در توجه ما به فرهنگ، به اخلاق، به جامعه و به مناسبات اجتماعی در باب قدرت یا در باب تمدن، چرا این نیاز را احساس نمی‌کنیم؟ و متاسفانه هر روز از ابن‌سینایی که متعلق به خرد ایرانی است دورتر می‌شویم و درحال دور شدن از سنت عقلی هستیم.
حجم مخالفت با عقل -که با کمال تاسف حتی از جانب جریان‌های فکری هم به آن دامن زده می‌شود- به دلیل ناآگاهی یا به دلیل جزم‌اندیشی ماست و درحال دور شدن از این میراث عقلی و ابن‌سینا هستیم. به این دلیل احساس نمی‌کنیم که تاکنون تلاش‌های مهمی در بازخوانی این سنت، اندیشه ابن‌سینا و واسازی این تفکر صورت نداده‌ایم. گرچه می‌شود گفت که دغدغه و توجه داریم اما کوشش‌های بنیادینی صورت نداده‌ایم.
برگزاری نشست‌ها و کنگره‌ها عمدتا برای تفنن است
ما نیازمند به کوشش در بازخوانی اندیشه‌ها هستیم. ما در اندیشه‌های اجتماعی، فرهنگی، اخلاقی و فکری و آنچه مربوط به حوزه قدرت و مربوط به نسبت قدرت و خرد است، در حوزه اندیشه فارابی و ابن‌سینا تلاشی نکرده‌ایم و برگزاری نشست‌ها و کنگره‌ها عمدتا برای تفنن است. می‌شود گفت تقریبا هیچ دستاوردی از طرف این نشست‌ها نداشتیم. نشست‌هایی که تنها ظاهر است و بدون انجام تحقیقات بنیادین یا بدون التفات به کسانی که در این راه گام برداشتند برگزار می‌شود. این نشست‌ها را بدون هیچ دستاوردی با هزینه‌های گزاف برگزار می‌کنیم.
این مساله مهمی است. بی‌اعتنا به کسانی که صاحب کرسی فکری‌‌اند هستیم و در عین حال هر سال افتخار و مباهات می‌کنیم که نشست‌هایی برگزار کرده‌ایم. عجیب این است که در حوزه جهان عرب متفکران دغدغه بسیار نزدیک‌تری نسبت به این میراث دارند. علی‌رغم اینکه به اندازه ما پیوندی با سنت عقلی ندارند. آثاری که حتی در دوره اخیر و حتی در دوره نواندیشان دینی در جهان عرب نوشته شد، مانند ابوزید، الجابری، حسن حنفی، مجید الشرفی و دیگران نوع نیازشان و احتیاج‌شان به فارابی و ابن‌سینا را نشان می‌دهد که چقدر مهم است. حتی در مخالفت کردن‌شان چقدر با اهمیت برخورد شده است. خود ابوزید در نقد گفتمان دینی تاکید می‌کند که ما هرجا برویم ابن‌سینا جلوی راه‌مان است و نیاز به او داریم. فارغ از اینکه چه خوانشی وجود دارد که ایشان نقد می‌کند و خوانش‌های متعصبانه یا سلفی‌گرایانه یا نسخ‌گرایانه را مورد نقد قرار می‌دهد که البته دیدگاه ایشان می‌تواند قابل نقد باشد.
سخن من این است، تا زمانی که کوشش دقیق و نظام‌مند و علمی صورت ندهیم، برگزار کردن نشست‌ها و کنگره‌ها غیر از هدر دادن سرمایه چیزی نصیب ما نمی‌کند. کار مهم این است که پژوهش‌های بنیادینی صورت دهیم و اندیشه‌های متفکران‌مان را به نحو دقیق، مورد مطالعه قرار بدهیم و اساتید ما مطالعه کنند و بخوانند و کار علمی صورت دهند و دست به نشر آثاری بدیع بزنند. همچنان که پیشینیان ما این کار‌ها را انجام داده‌اند. وقتی نگاه کنید می‌بینید که کوشش‌های متفکران ما در دهه‌های قبل مانند همایی و یحیی مهدوی و دیگران درباره ابن‌سینا تکرار نشده و هنوز نتوانسته‌ایم به پای آنها برسیم.
این نکته اول بود که در نکته اول تاکید کردم ما چه نیازی به ابن‌سینا داریم، برای اینکه ما نیاز به سنت عقلانی داریم ابن‌سینا و فارابی در راس این سنت هستند و شالوده‌گذاران و بنیانگذاران این سنت محسوب می‌شوند.
متن کامل گفت و گو را در اینجا مشاهده نمایید؛
@ghpourhasan_ir
250 viewsedited 07:14
د
