تداوم صدرنشینی احمدی‌نژاد، توقف ریزش و آغاز افزایشِ محبوبیت خا | حمیدرضا جلائی‌پور (جامعه‌شناس)
تداوم صدرنشینی احمدی‌نژاد، توقف ریزش و آغاز افزایشِ محبوبیت خاتمی و ظریف، و سقوط محبوبیت رئيسی
نکاتی در تحلیل نظرسنجی مردادماه استاسیس
محمدرضا جلائی‌پور
در شرایطی که متاسفانه نظرسنجی‌های معتبر داخلی دربارهٔ محبوبیت چهره‌های سیاسی یا برگزار نمی‌شود یا اجازهٔ انتشار نمی‌یابد نتایج نظرسنجی اخیر استاسیس ارزش تحلیل دارد. نمونهٔ معرف و نمایا، سابقهٔ پیش‌بینی درست نتایج انتخابات، انتشار شفاف داده‌ها و شیوهٔ نمونه‌گیری و سازگاری نتایج نظرسنجی‌های پیشین همین نهاد با سایر نظرسنجی‌های معتبر داخلی و خارجی نتایج نظرسنجی اخیر استاسیس را (با بازهٔ خطاپذیری ۲.۷ درصد و اطمینان ۹۵ درصد) قابل اعتنا می‌کند. در تحلیل نظرسنجی‌های تکرارشونده (همچون استاسیس) ارزیابی روندها اهمیت بیشتری دارند که به سه موردش اشاره می‌کنم:
تداوم محبوبیت بالایاحمدینژاد
احمدی‌نژاد همچنان محبوب‌ترین چهره‌ٔ سیاسی در ایران است و سطح محبوبیت‌اش (۶۵ درصد) در سال‌های اخیر نسبتا ثابت مانده است. البته درصد محبوبیت چهره‌ها با درصد رایی که در انتخابات می‌توانند بیاورند و حتی پایهٔ اجتماعی جریان سیاسی‌شان متفاوت است و بخشی از جمعیت همزمان نگرش مثبتی به چهره‌های سیاسی جریان‌های مختلف و بعضا متعارض سیاسی دارد.
نقدی‌کردن یارانه‌ها، مسکن مهر، سهام عدالت، سه دور سفر به همهٔ مراکز جمعیتی ایران، پاسخ به سه میلیون نامه، خرج گشاده‌دستانه و حامی‌پرورانهٔ درآمد بی‌سابقهٔ نفتی در هشت سال ریاست جمهوری، زبان ساده و همه‌فهم و استفاده از عناصر مذهبی و ملی در ادبیات و تبلیغات، و معرفی خود به عنوان نیروی خارج از الیگارشیِ سیاسی از عوامل محبوبیت‌آفرین برای محمود احمدی‌نژاد بوده است، صرف نظر از این‌که این موارد را کارشناسانه و خادم خیر همگانی می‌دانیم یا نه. در سال‌های بعد از ریاست جمهوری نیز استفادهٔ موثر از رسانه‌ها، محتوای عوام‌پسندِ مواضع و تداوم نمایش موضع اعتراضی و ضدالیگارشی به حفظ محبوبیت او کمک کرده است.
توقف ریزش و آغاز افزایش محبوبیت خاتمی و ظریف
بعد از تشدید تحریم‌ها توسط ترامپ در طول دولت دوم روحانی محبوبیت خاتمی، ظریف و روحانی با شیب تندی رو به کاهش گذاشت، در حالی‌که محبوبیت‌شان در ماه‌های بعد از برجام به اوج رسیده و رکورد محبوبت چهره‌های سیاسی در ایران را زده بود (بیش از ۷۵ درصد). اما اخیرا روند ریزش رای این چهره‌ها متوقف شده و با شیب نرمی روند افزایش محبوبیت محمد خاتمی (امروز ۴۹ درصد) و جواد ظریف (امروز ۴۶ درصد) آغاز شده است. روحانی محبوبیت کمتری دارد (۲۴ درصد) ولی روند نزولی محبوبیت‌اش متوقف شده است.
در ایام انتخابات بعضا تحلیل‌گران تصور می‌کنند صرف شرکت یا عدم شرکت در انتخابات سرمایهٔ نیروهای سیاسی را به باد می‌دهد. داده‌های نظرسنجی‌های معتبر اما نشان می‌دهد نه شرکت در انتخابات از محبوبیت چهره‌ها می‌کاهد و نه عدم شرکت این محبوبیت را افزایش می‌دهد. خاتمی همچنان محبوب‌ترین اصلاح‌طلب مانده است. عوامل تعیین‌کننده در محبوبیت چهره‌های سیاسی عوامل دیگری‌اند؛ مهم‌ترین‌شان رضایت از وضعیت اقتصادی و تصویر جامعه از آینده.
اگر رضایت از وضعیت اقتصادی و امید به بهبود در آینده بالا باشد محبوبیت جریانِ در قدرت بالا می‌رود (مشابه سال ۹۴ تا ۹۶ که محبوبیت ظریف و روحانی و خاتمی افزوده شد) و اگر نارضایتی از وضعیت اقتصادی و ناامیدی از آینده بالا باشد، محبوبیت جریانِ در قدرت و نیز محبوبیت حامیانش ریزش می‌کند (مشابه ۹۶ تا ۱۴۰۰ که محبوبیت خاتمی و ظریف و روحانی ریزش کرد) و محبوبیت جریان‌های بدیل و رقیب افزایش می‌یابد (مشابه افزایش محبوبیت رئیسی در سال‌های ۱۴۰۰-۹۶ و نیز افزایش کنونیِ محبوبیت ظریف و خاتمی).
ریزش شدید محبوبیت رئیسی و قالیباف
بر اساس چند نظرسنجی معتبر داخلی و خارجی محبوبیت رئیسی در شش ماه اول بعد از انتخابات ۱۴۰۰ افزایش یافت (از جمله به دلیل واکسیناسیون موفق کرونا)، اما در شش ماه دوم با شیب تندی کاهش یافته و به ۳۳ درصد رسیده است (رضایت از عملکرد او ۲۸ درصد شده، حتی ۵ درصد کمتر از محبوبیت‌اش). محبوبیت قالیباف نیز ریزش تندی داشته و به ۲۷ درصد رسیده است. به نظر می‌رسد مهم‌ترین دلیل این میزان ریزش که بیش از سال اولِ همهٔ روسای جمهور قبلی است، وضعیت بد همهٔ شاخص‌های اقتصاد کلان و افزایش فقر و نابرابری است.
بر اساس همین نظرسنجی‌ِ استاسیس اکثریت ایرانیان با محدودسازی دسترسی به اینترنت مخالف‌اند و قاعدتا یکی از دلایل ریزش شدید محبوبیت رئیسی و قالیباف کاهش سرعت و افزایش قیمت و فیلترینگِ اینترنت است. در صورت احیای برجام و رفع تحریم‌ها و گشایش اقتصادی موقتی که ایجاد می‌کند شاید ریزش پایگاه رئیسی و قالیباف موقتا متوقف شود، اما اجرای طرح صیانت می‌تواند اثر احیای برجام را تا حدی خنثی کند و به نارضایتی دامن بزند.
