مسلمانانی که تا دیروز در پی آتش افروزی، و یا حل و فصل درگیری‌ه | حوزه دانشجویی شریف
مسلمانانی که تا دیروز در پی آتش افروزی، و یا حل و فصل درگیری‌های داخلی و میان مذهبی بودند، حال می‌بایست در مقابل دشمنی خارجی که هویت اسلام را تهدید می‌کرد، مقابله کنند. آری، فرقی میان شیعه و سنی، این قومیت و آن قمیت نبود، همه در خطر بودند. مسئله خود اسلام بود. از طرفی همزمان با این نفوذ، حرکت رو به افول حکومت‌های قاجار و عثمانی نیز شروع شد و کم‌کم بوی ضعف بر مشام رسید.
در همین زمان است که طرح جدیدی از وحدت تحت عنوان جنبش اتحاد مسلمانان پدید می‌آید. بنیان‌گذاران این طرح، افرادی چون سید جمال اسد آبادی و شیخ الرئیس قاجار بودند. می توان گفت که جنبش وحدت اسلامی که مولود و متاثر از شرایط بی‌سابقه خود بود، بیش از آنکه ماهیتی صرفا مذهبی و کلامی و فقهی داشته باشد، پر از جوهره سیاسی و فرهنگی بود.
چالش غرب، چالشی فرهنگی_اقتصادی و سیاسی بود، نه دینی، و این موضوع موجب شد که جنبش وحدت اسلامی اساسا جنبشی سیاسی باشد. هر چند سید جمال و دیگر طرفداران وحدت اسلام، خود رهبرانی مذهبی بودند، اما هدف اولیشان سیاسی بود. آنها می‌خواستند به نفوذ و سلطه و برتری غرب بر آسیا پایان دهند.
آنها با هدف بیداری مسلمانان این اتحاد را ایجاد کرده و پایه و اساس آن را حکومت عثمانی قرار دادند. آنان برای این اتحاد، باید میان حکومت قجری ایران و حکومت عثمانی یکب را انتخاب می‌کردند. زیرا که یک پرچم واحد نیاز بود تا همه تحت لوای آن جمع شوند.
اندیشه وحدت‌طلبی باعث انعطاف و تسامح شیعیان نسبت به اهل تسنن شد. کاهش خصومت نسبت به اهل تسنن بازگشت تازه‌ای به مسئله وحدت جامعه اسلامی بود. از آن طرف عقل‌گرایی و مبارزه با استعمار غرب به عنوان دشمن مشترک، از دلائل کاهش تنش‌های مذهبی میان شیعیان و اهل‌سنت بود.
شاید بعضی گمان کنند که این جنبش به دنبال تغییر ماهیت و تبدیل شیعه به سنی، و سنی به شیعه می باشد؛ اما حقیقت این است که جنبش وحدت اسلامی تنها به دنبال اتحادی سیاسی می‌باشد. نکته قابل توجهی که باید به آن توجه داشت این است که در این جریان علمای شیعه نیز همراهی کردند و حتی فتاواهایی را نیز در این زمینه دادند. من جمله آیت الله سید محمد کاظم یزدی و مرحوم آخوند خراسانی.
در نهایت با تمام تلاش‌هایی که از جانب علما و وحدت‌طلبان صورت گرفت، حکومت عثمانی که محور و پرچم دار این جنبش بود، سقوط و این جنبش را نیز با خود دفن کرد. اما تفکر آن باقی ماند تا قوتی برای ادامه‌دهنگان این راه باشد.
