2022-01-21 10:16:10
۱ و ۳ بهمن، روایت‌های متفاوت درباره‌ی زادروز #فردوسی؛
کدام درست است؟
در شاهنامه، بیت‌هایی وجود دارد که در آنها فردوسی به ثبت سن خود پرداخته است. اما در هیچکدام از آن بیت‌ها به صراحت به روز زایش خود اشاره نکرده است و نیز به جز در یک نمونه، در هیچکدامِ دیگر بیت‌ها، از تاریخ یا «ماه‌روز» خاصی نام نبرده است.
فردوسی تنها در یک جا و بطور همزمان، هم به تاریخ و هم به سن خود اشاره و از آن یاد کرده است. آنگاه که در پایان پادشاهی شاپور ذوالاکـتاف و پس از به پایان بردن داسـتان او، در سـه بیـت چنین می‌آورد:
چو آدینه هُـرمَـزدِ بـهمـن بُوَد
بر این کاخِ فرّخ نِشیمن بُوَد
مـی لعـل پیش آور ای هـاشمی
ز خُمّی که هرگز نگیرد کمی
چو شست‌وسه سالم شد و گوش کـر
ز گیتـی چـرا جـویـم آییـن و فَر؟
در اینجا فردوسی به صراحت هم به شصت و سه سالگی خود اشاره می‌کند، هم به تاریخ آن یعنی آدینه هرمزد بهمن (یکم بهمن‌ماه) و هم به مراسم آن یعنی نشیمنی همراه با مـی.
این روایت بلافاصله خواننده را به یاد مراسم جشن تولدی می‌اندازد که همچنان با نام «پیغمبر آشی» در سرزمین‌های شمال شرقی ایران رواج دارد... دور نیست که این گزارش در واقع اشاره به جشن زادروز شصت و سه سالگی او بوده باشد که خانواده و نزدیکانش در بزرگداشت او فراهم ساخته بوده‌اند. می‌دانیم که روز یکم بهمن‌ماه در گاهشماری‌های ایرانی برابر با هیچ جشن و مناسبت دیگری نیست.
با توجه به نکات بالا، می‌توان احتمال زیادی داد که روز «هرمزد بهمن» زادروز فردوسی بوده است. اما چنانچه بخواهیم این فرضیه را به اثبات برسانیم، می‌بایست نکته‌های دیگری را نیز در نظر گرفته و برای پرسش‌هایی دیگر، پاسخی یافت. پرسش‌هایی که هنوز نمی‌توان به برخی از آنها پاسخ داد.
یکی از آن پرسش‌ها این است که بیت‌های بالا در نسخه‌های دیگر شاهنامه، با چه تغییراتی ثبت شده‌اند. برخی از این تفاوت‌ها در این نتیجه‌گیری اهمیتی ندارند. برای نمونه، آوردن «آذینه» به جای «آدینه» و «پیش آر» به جای «پیش آور». اما یکی از تفاوت‌ها می‌تواند اهمیت بیشتری داشته باشد و آن اینکه در بعضی نسخ (همانند نسخه موزه بریتانیا) به جای «کاخ فرخ»، «کار فرخ» آمده است...
و پرسش دیگر اینکه، برای تطبیق و تثبیت روز تولد فردوسی در نظام اعتدالی گاهشماری ایرانی می‌باید چگونه عمل کرد؟ برای اینکار دو راه در پیش است. یا اینکه، تاریخ «هرمزد بهمن/ اول بهمن» در گاهشماری مفروض فردوسی را با گاهشماری اعتدالی در همان زمان تطبیق دهیم (یعنی در سال زایش فردوسی، این روز با چه روزی در گاهشماری اعتدالی برابر بوده است)؛ و یا اینکه عیناً آن تاریخ را با حفظ شماره روز و ماه به تقویم اعتدالی انتقال دهیم.
در حالت نخست، ابتدا می‌باید دانست که منظور فردوسی از «هرمزد بهمن» بر مبنای کدام نظام گاهشماری بوده است. می‌دانیم که فردوسی در شاهنامه (مانند دیگر مورخان معاصر خود همچو مؤلف «تاریخ قم»)، روزها و ماه‌ها را بر مبنای گاهشماری خورشیدی و شماره سال‌ها را بر مبنای گاهشماری هجری قمری ثبت کرده است...
... اما در حالت دوم، برای تطبیق و تثبیت زادروز فردوسی در نظام تقویم اعتدالی، می‌توان عیناً آن تاریخ را با حفظ شماره روز و ماه به گاهشماری ایران (هجری شمسی فعلی) و نیز برابر میلادی آن انتقال داد و این شیوه همانگونه که در ادامه شرح داده می‌شود، در ایران ناشناخته نبوده است.
می‌دانیم که همواره جشن‌ها و مناسبت‌های ایرانی در روز و ماهِ خاص و تثبیت شده خود برگزار می‌شده و تغییرات تقویم‌ها، شماره روز و ماه را جابجا نمی‌کرده است. بطور مثال جشن نوروز در نخستین روز فروردین (هرمزد فروردین) قرار داشته و چنانچه در برخی تقویم‌ها، روز یکم فروردین به دلیل نبودِ کبیسه یا نبود دقتِ کافی در کبیسه‌گیری، از محل حقیقی و طبیعی خود جابجا می‌شده است؛ برای تطبیق نوروز با نقطه اعتدال بهاری، تغییری در شماره روز و ماه آن نمی‌داده‌اند.
امروزه نیز همچنان نوروز‌های گوناگونی در تقویم‌های محلی ایران رواج دارد که در سرتاسر سال حقیقی و اعتدالی پراکنده هستند، اما در همه آنها نوروز برابر با یکم فروردین است، با آنکه در نقطه اعتدال بهاری نیستند.
به این ترتیب و در حالیکه با منابع فعلی امکان تطبیق زادروز فردوسی با گاهشماری اعتدالی در همان زمانِ زایش، وجود ندارد؛ می‌توان به شیوه‌ای که در بالا گفته آمد و همواره در ایران روایی داشته است، از روز «یکم بهمن ماه» به عنوان #زادروز_فردوسی نام ببریم.
#رضا_مرادی_غیاث_آبادی
#ڪـانال_ایـران_شناسے_و_شاهنامہ
telegram.me/joinchat/A3OCoj83CatM-3oMw3dsdg
444 views07:16
ا
