2022-03-01 12:07:57
واقعیت های توافق هسته ای اوکراین
حسن بهشتی پور
پس از فروپاشی شوروی در 12 آذر 1370 (دسامبر1991)، اوکراین به عنوان یکی از جمهوری های شوروی، محل استقرار یک سوم از موشک های اتمی بود. شامل حدود 130 موشک بالستیک قاره پیما با برد بین 5 تا 10 هزار کیلومتر، که هر موشک مجهز به 10 کلاهک هسته ای شده بود. براساس تخمین منابع غربی، در حدود 1700 کلاهک هسته ای و 33 بمب افکن دور پرواز قادر به حمل بمب هسته ای، در خاک اوکراین مستقر بود. اما بر اساس سیاست تمرکز گرایی در روسیه، سویچ اصلی کنترل این سلاح ها در مسکو قرار داشت و اوکراین حتی اگر می خواست هم نمی توانست بدون هماهنگی با مسکو از این سلاحها استفاده کند.
تفاهم نامه ضمانت امنیتی بوداپست در چهاردهم آذر 1373 (5 دسامبر1994) بین بیل کلینتون رئیس جمهور آمریکا، جان میجر نخست وزیر انگلیس، بوریس یلتسین رئیس جمهور روسیه به عنوان سه عضو دائمی شورای امنیت سازمان ملل، و لئونید کوچما رئیس جمهور اوکراین، نورسلطان نظربایف رئیس جمهور قزاقستان، الکساندر لوکاشنکو رئیس جمهور بلاروس به امضاء رسید.
این تفاهم نامه، سه ضمانت امنیتی با متن یکسان برای هر سه جمهوری اوکراین، روسیه سفید و قزاقستان بود که محل استقرار سلاح های هسته ای شوروی بودند. این تفاهم نامه در بوداپست، پایتخت مجارستان و مقر کنفرانس امنیت و همکاری اروپا امضا شد و به منظور ضمانت اجرایی آن، دو هفته بعد در 28 آذرماه 1373(19 دسامبر 1994) در شورای امنیت سازمان ملل متحد به تصویب رسید.
براساس مفاد این ضمانتنامه امنیتی، سه کشور بلاروس، قزاقستان و اوکراین در ازای پیوستن به NPT و واگذاری سلاح‌های هسته‌ای خود به روسیه، تضمین‌های امنیتی از سوی آمریکا، انگلیس و روسیه دریافت کردند. البته بعدها چین و فرانسه، دو عضو دیگر دائمی شورای امنیت نیز در اسناد جداگانه تضمین‌های به نسبت ضعیف‌تری برای این سه کشور ارائه کردند.
تضمین‌های روسیه، آمریکا و انگلیس موارد مهم ذیل بودند:
استقلال و حاکمیت ملی و تمامیت ارضی این سه کشور را در مرزهای موجود این کشورها به رسمیت بشناسند.
از بکارگیری هرگونه تهدید یا قدرت نظامی علیه این سه کشور خودداری کنند.
از اعمال هرگونه فشار در قالب تحریمهای اقتصادی بر این سه کشور برای تأثیرگذاری بر سیاست آنها خودداری کنند.
در صورتی که هر کدام از سه کشور، «قربانی یک اقدام تجاوزکارانه یا هدف تهدید به تجاوزی شوند که در آن از سلاح‌های هسته‌ای استفاده شود» به دنبال اقدام فوری شورای امنیت برای ارائه کمک به آنها باشند.
به هیچ وجه از سلاح هسته‌ای علیه این سه کشور استفاده نکنند.
با بررسی مفاد تفاهمنامه تضمین امنیتی به خوبی می توان دریافت امروز روسیه ناقض این سند مهم است و نه آمریکا یا انگلیس. ضمن آنکه بدعهدی آمریکا و انگلیس در دفاع از اوکراین زمانی معنی داشت که آنها هم در حمله به اوکراین مشارکت می کردند. در واقع آمریکا و انگلیس اگر وارد جنگ با روسیه شوند در عمل جنگ جهانی سوم بوجود خواهد آمد و مشخص است که آمریکا و انگلیس نه می خواهند و نه می توانند برای اوکراین، با مداخله نظامی جنگ جهانی دیگری را به اروپا تحمیل کنند.
اوکراین صاحب اختیار سلاح های هسته ای مستقر در کشورش نبود. مشكل اوکراین در این بود كه تجهیزات هدف یاب موشكی آن بطور كامل در اوکراین ساخته نمی شد. یعنی كارخانجات تولید سلاح هسته‌ای در اوکراین تنها بخشهایی از تجهیزات را می ساختند. تجهیزات اصلی و مكمل در روسیه ساخته می‌شوند.
اوکراین با پیوستن به پیمان NPT شرایط بهتری برای سرمایه گذاری در صنعت برق هسته ای پیدا کرد و توانست با کمکهای دریافتی از اروپا و آمریکا، صنعت برق هسته ای خود را ارتقاء بدهد.
اوکراین بودجه کافی و دانش فنی لازم برای نگهداری امن این سلاح ها را در اختیار نداشت تا از تکرار فاجعه چرنوبیل ممانعت کند.
همین الآن هم اگر اوکراین مجهز به سلاح هسته ای بود باز نمی توانست از طریق بکارگیری این سلاحها ازخود در برابر تهاجم روسیه دفاع کند، زیرا روسیه چندین برابر اوکراین سلاح های هسته ای دارد. بنابراین داشتن سلاح هسته ای نه تنها برای اوکراین نقش بازدارندگی نداشت بلکه موجب تحریک بیشتر روسیه و سایر کشورها علیه امنیت این کشور می شد بویژه اگر موضوع عضویت درناتو را پیگیری می کرد.
نتیجه:
تصمیم اوکراین برای خلع سلاح هسته ای یک اقدام موجه برای کمک به کاهش تهدید و افزایش امکانات برای توسعه صنعت هسته ای صلح آمیز در این کشور بود. بدعهدی روسیه در زیر پا گذاشتن توافقنامه بوداپست شرایط را برای اوکراین سخت تر کرد اما این کشور با سلاح هسته ای هم نمی توانست مانع تهاجم روسیه شود. در پایان اینکه، صرف داشتن سلاح هسته ای نه برای اوکراین و نه برای هیچ کشور دیگر امنیت آفرین نبوده و نخواهد بود.
@IrInRu | ایرانیان مقیم روسیه
1.9K views09:07
