بیست و سوم دی‌ماه زادروز سیّد محمّدعلی جمال‌زاده نکتۀ اهمّ | کتابخانه قلعه جندق
بیست و سوم دی‌ماه زادروز سیّد محمّدعلی جمال‌زاده
نکتۀ اهمّ دربارۀ جمال‌زاده پیشگامی اوست در وارد کردن داستان‌نویسی نوین به میدان ادب فارسی. هر نقد و عیبی که در اسلوب او گرفته‌اند و باز هم بگیرند این خصوصیّت بلامعارض را از او نمی‌توان زدود که در این راه بی‌گمان پیش‌کسوت بود. از موجدان تجدّد ادبی بود. نخستین گام اساسی را با انتشار یکی بود و یکی نبود در جنبش ادبی نوین ایران برداشت. صبوری کرد و داستان‌نویسی را در زبان فارسی باب کرد. عجب است که مشوّق او در راه تجدّد ادبی سیّد حسن تقی‌زاده و محمّد قزوینی دو دانشمندی بوده‌اند که همگان نسبت به ذوق و درک آن دو در زمینۀ ادبیات جدید بی‌اعتقادند و آن دو را متحجّر در شمار می‌آورند. اما تقی‌زاده منتشرکنندۀ نخستین داستان‌های جمال‌زاده در کاوه و ناشر یکی بود و یکی نبود به صورت کتاب بود. محمّد قزوینی هم نوشته‌های او را پسندیده و ستایش کرده است. نکتۀ دیگری که دربارۀ جمال‌زاده گفتنی است این است که او در زمینۀ پژوهش تاریخی نیز از مبتکران و آغازکنندگان است. از همان‌گاه که در مجلۀ کاوه به همکاری قلمی پرداخت از نشر مقاله‌های پژوهشی به همراه نویسندگی ادبی غفلت نداشت. رشته مقاله‌های «تاریخ روابط روس و ایران» نمونه‌ای شایسته از این گونه فعالیت اوست. هم تقی‌زاده و هم قزوینی کارهای پژوهشی او را ستوده‌اند. کار بزرگ و ماندگار او که از آبشخور تحقیق سیرابی یافته است و هنوز کتابی بهتر از آن در موضوع تاریخ اقتصادی ایران نوشته نشده است، کتاب گنج شایگان (۱۳۲۵ قمری) است. این مرد عمرش در سرزمین‌های بیگانه گذشت و دلبستۀ آسایش و زندگی داشتن کنار دریاچۀ لمان (ژنو، سوئیس) بود، اما بدانید به چیزی جز ایران نمی‌اندیشید؛ خانه‌اش سراپا ایرانی بود؛ معاشرانش ایرانی بودند؛ مرکّب قلمش هماره نام ایران و زبان فارسی و مآثر دیگر آن را بر صفحات مطبوعات ایرانی جاری می‌کرد.
[نادره‌کاران: سوگنامۀ ناموران فرهنگی و ادبی (۱۳۰۴-۱۳۸۹)، ایرج افشار، زیر نظر بهرام، کوشیار و آرش افشار، به کوشش محمود نیکویه، تهران: انتشارات دکتر محمود افشار، ۱۴۰۰، ج ۲، ص ۱۲۲۷-۱۲۲۹]
بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار؛ تعمیم زبان فارسی و تحکیم وحدت ملّی
