جُنگِ هنرِ مس

2021-01-30 18:08:13 [اشاره/ جُنگ۱۶]

فرهادی؛ اهلِ کرمان و ایران
مقدمه‌ای بر پرونده اولِ جُنگ شانزدهم

#امین_شول_سیرجانی

از نخستین شمارۀ فصل‌نامۀ «جُنگ هنر مس» تاکنون، چهرۀ شماری از خادمان فرهنگ و هنر بر روی جلد مجله نقش بسته است. کرمانیانی که بیشتر آن‌ها به فعالیت‌های ادبی و هنری‌شان شهره بوده‌اند. این‌بار اما قرعه به نام کسی افتاده که متولد کرمان نیست و به کوشش‌هایش در عرصۀ پژوهش‌های مردم‌شناسانه‌اش شهره است و نه فعالیت‌های هنری و ادبی. از این‌رو شاید پرداختن «جُنگ هنر مس» به یک استاد علوم اجتماعی، نوعی بدعت به‌نظر بیاید. اما واقعیت چیز دیگری است. #مرتضی_فرهادی فقط استاد پیش‌کسوت مردم‌شناسی دانشگاه علامه‌ طباطبایی نیست؛ او یکی از معدود پژوهشگرانی است که سال‌های متمادی در کوه و کمر برای ثبت و ضبط آداب و رسوم ایرانیان عرق ریخته و از این‌همه زحمت، خم به ابرو نیاورده است. مستندسازی و تحلیل و تفسیر زوایای مورد غفلت واقع‌شده در خرده‌فرهنگ‌های مردم ایران‌زمین، از کرمان تا ملایر (زادگاه فرهادی)، از او چهرۀ پژوهشگری را ساخته که می‌کوشد بدون سند سخن نگوید و برای هرکدام از ادعاهای مردم‌شناسانه‌اش ضمیمه‌هایی روی میز بگذارد که خواندن آن‌همه ضمیمه و سند و مدرک، از توان و حوصلۀ خوانندگان عجول و «ویکی‌پدیا»یی امروز خارج است. اگر فقط پژوهش کم‌نظیر فرهادی دربارۀ گلیمینه‌های عشایر سیرجان و بافت را ملاک داوری دربارۀ پروندۀ کاری او قرار دهیم، همین یک اثر آن‌قدر درخشان و متقاعدکننده است که با اشتیاق می‌توانیم به احترامش کلاه از سر برداریم. اگر مقالۀ محققانۀ او نبود شاید کمتر کسی به فلسفه و غنای نقش‌های گلیم شیریکی‌پیچ می‌اندیشید.

او به‌راستی فرزند کرمان است چون لابه‌لای جملات کتاب‌هایش همواره ردّی از ادبیات عامۀ مردم کرمان و ضرب‌المثل‌هایشان به‌جا می‌گذارد. فرهادی پاسدار زبان و دایرۀ واژگانی است که مدت‌هاست بنا به دلایل مختلف در حال تخریب و تخفیف است. از سوی دیگر، او در حوزۀ نقدهای کلان هم، آثار قابل ستایشی دربارۀ توسعه، مواجهۀ سنّت و صنعت، مسألۀ مشارکت و یاریگری در ایران و… به سرانجام رسانده است که دربارۀ هریک باید جداگانه سخن گفت. علاوه بر این‌ها، فرهادی وجهه‌ای هنری هم دارد؛ هم دستی بر شعر دارد و هم در عرصۀ هنرهای تجسمی، آثاری در قالب هنر مفهومی خلق کرده است. و از همه مهم‌تر این‌که وطن‌پرست است و دل در گروِ اعتلای نام ایران دارد.

البته که کارنامۀ مفصل فرهادی، نیازمند تدقیق و نقد و بررسی است؛ نقدی که به قول فرهادی، حاصل خواندن و دقت نظر در آثار باشد. اما به نظر می‌رسد تنبلی و شتاب‌زدگیِ حاکم بر محیط‌های دانشگاهی، فرصت شکل‌گیری فضای نقادانه و تحلیلی دربارۀ آثار کسانی چون فرهادی را چندان مهیا نکرده است. هرچه باشد، «جُنگ هنر مس» کوشیده به سهم خویش مروری گذرا داشته باشد بر آثار و اندیشه‌های او. پرونده‌ای که بیشتر برای پاس‌داشتِ زحمات و خدمات فرهادی فراهم آمده است و امیدواریم که شروعی باشد بر انتشار پرونده‌های دیگر با رویکردهایی متفاوت. از ایشان که با حوصله و صبوری به شکل‌گیری این پرونده یاری رساند، سپاس‌گزاریم.

> یادداشت در سایت مجله

#جنگ_هنر_مس
#جنگ۱۶
> بهار- زمستان ۱۳۹۹
> ۲۲۰ صفحه

@jongemes باز کردن / نظر دهید