2020-08-06 22:52:40
@KALHURESTAN
ریشه‌یابی واژه‌های کرمانشاه ماهیدشت،تاقبستان، گیلانغرب
__ چنگیز محمدی
بسیاری از واژه‌ها و جاینامها در زبان‌های ایرانی به‌ویژه فارسی، دگرگون شده‌اند و ریخت دیرینه آنها فراموش شده است. از جمله این جاینامها، مناطقی در کلهرستان کُرد هستند. چهار گواه می‌آوریم که تمامیِ مورخان بزرگ، این اشتباهات را تکرار کرده و می‌کنند.
«کرمانشاه/ کرماشان» kermāšān
گویند کرمانشاه لقب بهرام، شاهِ ساسانی بوده است. در شعری از فردوسی به این موضوع اشاره شده است.
چو بنشست بهرام بهرامیان
ببست از پی داد و بخشش میان
به تاجش زبرجد برافشاندند
همی نام کرمانشهش خواندند.
(فردوسی)
نام کرمانشاه در زبان کُردی کلهری «کرماشان»(زبان میانجی کردی در استانهای کرماشان و ایلام و..) است. به نظر می‌رسد نام کلهری آن اصالت بیشتری داشته و استفاده از آن مرجح است.
دلیل غلط بودن نام کرمانشاه را باید در کتیبه‌ی بیستون یافت چرا که در کتیبه منطقه «کرمان» را «کَرمانَ» karmāna آورده‌است و قاعدتا می‌بایست کرمانشاه را «کرماشانه» می‌آورد درحالی که آن‌را «کَمپَندَ» ka(m)pa(n)da آورده‌است. نام باستانی «کرماشان/ کرمانشاه» برگرفته از «کَمپَدَ» ka(m)pa(n)da واژه‌ی پارسی باستان یا هخامنشی کتیبه‌ی داریوش در بیستون است. کرماشان در سه زبان کتیبه‌ی بیستون بدین شکل آمده‌است: در زبان هخامنشی «کَمپَندَ» ka(m)pa(n)da، در زبان عیلامی «قَُمْپَنتَش» qaumpantaš، و در زبان اکدی «هه‌ئم‌به‌نوو» ha-am-ba-nu آمده‌است. صورت فاعلی مفرد مذکر آن در زبان هخامنشی (پارسی باستان) به‌صورت «کَپَده» kapada آمده‌است ازین می‌توان کامبادان/ کامپادا را ریختی از این واژه‌ی اخیر دانست.
این نام دراصل جای‌نامی «مادی» بوده‌است. در پاره‌بندی ماد بزرگ و ماد کوچک توسط مورخانی چون «استرابو» کرماشان جزو ماد بزرگ بوده است.
در جغرافیای استرابو کرماشان را «کامبادان» یا «کان پادا» آورده است.
بیشتر جغرافی‌دانان در زبان عربی، کرمانشاه(کرماشان) را «قرمسین، قرماسین، قرماشین، کرمیشان، قرماسان، کرماچان، قرمیسین و کرماجان» نوشته‌اند.
در کتاب «حق الحقایق» از نعمت الله جیهون آبادی، کرمانشاه را «کرماجان» یا «کرماچان» آورده است. «کرماشان» را به معنی «سرزمین کوهستانی» یا «کوه‌جای» دانسته‌اند. کتاب پهلوی «بُندهش» کرمانشاه را «کرمینشان» آورده است. «یاقوت حموی» و دیگر مورخان عرب‌زبان، کرمانشاه را «قرمسین، قَرماسین و قرماشین» آورده‌اند. «قرمسین» و گاهی «قرماشین» عربی‌شده‌ی «کرمسین و کرمشین» است. «کرماشین» همان «کرماشان» است؛ در حالی‌که «کرمانشاه» با این نام تفاوت زیادی دارد. کرمانشاه قلبی لفطی از کرماشان است.
«ماهیدشت/ مایشت/ مای‌دشت» māyēšt
ماهیدشت، نام یکی از ایلات کلهرهای ایرانی کرد و نیز نام شهری در کرماشان و منطقه‌ای در کلهرستان است. در زبان کردی کلهری به ماهیدشت «مایشت» mayēšt می‌گویند. «مایشت» از (مای+دشت)، آمیخته شده است. «مای» همان «ماد» است. هرودوت و استرابو ماد را «مای» نوشته‌اند. «مای و ماد» به شکل «ماه» نیز آمده است. مایشت بنا به اشاره مورخان از جمله استاد پورداوود یکی از مراکز مادها بوده است هم چنانکه کرماشان یکی از مرکز مهم ماد بوده است. تمام مورخین به اشتباه «مای‌دشت»( دشت مادها) را «ماهیدشت» نگاشته‌اند.
«طاق بستان/ تاقوسان» tāqwasān
طاق‌بستان در اصل«تاقوسان» tāqwasān است. در زبان کردی کلهری «تاق وَسان» به معنای تاقی از سنگ است. درگویش کلهری کرماشانی و گویش‌های دیگر کلهری،تاقبستان را «تاقوَسان» تلفظ کنند.
نمونه هایی از این دست در زبان فارسی بسیارند.
«گیلانغرب/ گیه‌لان»ĝáłān/ĝiyałān
گیلانغرب در اصل ربطی به گیلان شمال ایران ندارد.از دو سویه آواشناسی و معناشناسی «گی‌یه‌لٓان»ِ ĝáłān ربطی به گیلان gīlān شمال ندارد. پسوند«غرب» را به‌فرضِ همگونی با گیلانِ شمال به «گی‌یه‌لٓان» داده‌اند؛ اصولاً پسوند «غرب» در تلفظ کلهری اضافی است.
در تلفظ بومی کلهرها پس از «گ» تلفظ «ی» کشیده مانند «ی» در گیلان، نداریم بلکه آوایی آمیخته از «ی» و«_َ» داریم. در سوی دیگر «ل» در بخش تکیه‌بَرِ واجِ پایانی «گی‌یه‌لٓان» با تلفظ همین حرف در گیلان فارسی متفاوت است. گیهĝa همخوان آغازینی است که در این واژه کامی شده است
گیلان برگرفته از قوم ایرانی گیل است؛ البته این امکان نیز وجود دارد که ساکنان کلهر گیلانغرب و نیاکان گیل‌های شمال یکی باشند. معنای «گی‌یه‌لٓان» در اصل به‌معنای منطقه‌ای‌ست که دارای پوششِ گیاهیِ انبوه، یا منطقه‌ای دارای درختِ مقدسِ مورد است.گی‌یه‌لٓ و ژی‌یه‌لٓžŷał به معنای گیاه است.
این گمان نیز وجود دارد که «گی‌یه‌لٓ» واژه‌ی قدیمی کلهری به‌معنای درختِ مقدس «مورد/مورت» باشد. گیاه در زبان های ایران باستان به شکل «گی‌یا» آمده است. «گی‌یه‌لٓان» از (گی‌یه‌ل+ پسوندِ ان) ساخته‌شده است.
985 viewsسورن, 19:52
ک
