تاملاتی فلسفی در باب اعتراضات کنونی ایرانیان دکتر مسعود امی | 📶درسگفتارهای جامعه شناسی

تاملاتی فلسفی در باب اعتراضات کنونی ایرانیان

دکتر مسعود امید

با عرض تسلیت و تاسف اخلاقی به تمام ایرانیان و هموطنان، نکاتی را از منظر فلسفی در باب اعتراضات کنونی به فوت مرحومه مهسا امینی تقدیم می کنم:

۱. ایران معاصر در افق سوبژکتیویته تنفس می کند و در سپهر بیناسوبژکتیوبته( روابط میان سوژه ها) تقرر یافته است و مشتغل به تمرین های سوژگی است.
۲. همانگونه که در کتاب 'فلسفه بحران کرونا'(نشرسومر و چاپ شفیعی، تهران، سال ۱۴۰۰) و در مقاله چاپ شده در 'ویژه نامه بحران کرونا در پژوهش های فلسفی دانشگاه تبریز' ( سال ۱۳۹۹) و در کتاب 'فیلسوف و مبارزه صنفی'(نشر شفیعی، تهران، ۱۴۰۰) به تصریح اورده ام، ایرانیان در حال تمرین های سوژگی ( و حتی تجربیات نیهیلیستی) هستند. به بیان دیگر ایرانیان در حال تمرین خوداندیشی و داوری های مستقل از حکومت، دین، سیاست و... هستند.
به نظر می رسد که  ایرانیان در حال تجربه سوژگی از قسم سیاسی (داوری ها و ارزبابی ها و کنش ها و واکنش های مستقل سیاسی)، صنفی (رسیدن به منافع از کانال صنفی)، اقتصادی ( منفعت طلبی شخصی و نه فایده گرایی عمومی) و حتی دینی ( اجتهادات فردی در باب برخی امور دینی)بوده اند و حال وارد تجربه جدیدی از نوع سوژگی اخلاقی اند.
حاصل تمرین های سوژگی ایرانی جماعت آن است که فهم و معرفت خود از ایران و اوضاع و احوال آن را معتبر می دانند و به القائات و انشائات و تفسیرهای حکومتی بسنده نمی کنند.
۳. بحران کنونی ایران یک بحران اخلاقی است که خاستگاه آن علی الظاهر برخی از کنش های بی قاعده سازمان های حکومتی است و بنابراین باید در افق اخلاق و سوژه اخلاقی بدان نگریست و  اندیشید.
۴. سوژه اخلاقی قسمی فاعل آگاهی و تجربی است که اخلاق را مستقل از دین می یابد و می فهمد و به طور مستقل از دین و وحی و... به درک حسن و قبح افعال و اعمال نائل می شود و حتی فراتر از آن، می تواند قواعد ارزشی عمل خود را تعریف و تعیین و ارزشگذاری کند. سوژه اخلاقی در اوج خود یک فاعل ارزشگذار و خودگردان ارزشی است( خواه براساس قاعده سازی یا درک زیست جهان اخلاقی اش)
۵. اعتراضات کنونی ایران از ماهیت و هویت اخلاقی برخوردار است. تک تک ایرانیان در عمق وجدان و حس اخلاقی خود، یا در زیست جهان اخلاقی شان، صرف نظر از داوری فقهی یا سیاسی حکومت، به مرحله ارزیابی مستقلی نسبت بدان رسیده اند.
عنصر اخلاقی زیست جهان ایرانی به اندازه عنصر دینی آن، قوی و نافذ و موثر و دارای شمول است.
۶. مبنای سوژه اخلاقی ایرانی در کنش اعتراضی- اخلاقی اش نسبت به فوت مرحومه امینی چیست؟
به نظر می رسد که اخلاق زیسته ایرانیان به روال تاریخی،  از نوع اخلاق عاطفی -جوانمردی است. این نوع اخلاق نسبت به مظلومیت بسیار حساس است. دیگر عنصر اخلاقی و مطالبه اخلاقی مهم عبارت از احترام طلبی است.
۷. رکن روآوری ایرانیان به حادثه عاشورا و حتی رکن اخلاقی روی آوری ایرانیان به انقلاب ایران هم، اخلاق عاطفی-جوانمردی بوده است. از عناصر اصلی حادثه عاشورا و انقلاب، نموداری آن در افق در اقلیت بودن و مظلومیت و قربانی شدن فرد یا افراد بوده است.
۸. تقارن مظلومیت و احساس قربانی بودن مرحومه امینی با ایام محرم و احوال امام حسین و تداعی و تشابه مظلومیت ایشان با جریان فوت امینی، عامل تشدید واکنش ها و همگرایی بی سابقه در اعتراضات بوده است.
۹. افق اخلاقی، قابلیت وحدت بخشی انسانی عظیمی را در حوزه واکنش های سیاسی و اقتصادی و حتی دینی دارد.
۱۰. حکومت هایی که در آنها امکان تعامل اخلاقی مردم با حکومت، یا نیست یا اندک است، به تدریج دچار خطاهای اخلاقی فاحشی می شوند و بنابر این همواره باید منتظر بحران های سیاسی ناشی از بحران اخلاقی باشند.
۱۱. بذرهای سوبژکتیویته در ایران در حال رشد است و قطعات پازل سوبژکتیویته در حال تکوین و تکمیل شدن است. ایرانی آینده را باید به عنوان سوژه فهم کرد، هر چند می توان آن را سوژه ایرانی نامید.
۱۲. سوبژکتیویته ایرانی سوبژکتیویته ای ناقص ولی با امکان ارتقاست ولی نه آنکه سوبژکتیویته ای پخته ولی ناخشنود باشد.
۱۳. هر حکومتی، خواه دینی ( اسلامی، مسیحی، یهودی و...) یا غیردینی ( مارکسیستی، فاشسیتی و...)، باید خود را در افق مدرنیته بازتولید کند. در غیر این صورت با بحران هایی مضاعف ( غیرمدرن و مدرن) و بنیادی مواجه خواهد شد.

● نتیجه گیری
خطای منجر به اعتراضات کنونی ایران فراتر از یک خطای عملی از نوع سازمانی یا حکومتی است و ره به خطای در منظرها و پیش فرض ها و باورهای گردانندگان و مسئولان آن می برد.
به نظر می رسد که نظام نیازمند بازخوانی و بازنگری اساسی در منظر و باورهای خود در حوزه فلسفه زندگی ( تقدم و اصالت  زندگی بر دیگر امور) ، فلسفه حقوق ( حقوق بشر و حق احترام به شهروندان)، فلسفه بدن ( تقدم بدن زیسته و بدن اخلاقی بر بدن فقهی) و مخصوصا فلسفه زنانگی ( تجدید نظر در باب زن به مثابه هویت درجه دو یا سوم) است.