قانون نزدِ هخامنشیان، علیرضا شاپور شهبازی پارسیان تأکیدِ زیاد | اساطیر ایران و جهان

قانون نزدِ هخامنشیان، علیرضا شاپور شهبازی

پارسیان تأکیدِ زیادی روی قانون و نظم داشتند. مطابقِ دینِ ایرانیان، اهورامزدا این دنیا را آفریده بود و آن را بر مبنای اَرتَ حفظ می‌کرد؛ نظم براساسِ راستی. شاهِ پارس در مقامِ نماینده‌ی اهورامزدا می‌بایست اَرتَ را در سراسرِ قلمرو خود حفظ کند. به‌گفته‌ی هرودوت، پارسیان "دروغ را شرم‌آورترین چیز در دنیا می‌پندارند، و بدترین بعد از دروغ، مدیون بودن است زیرا، در کنارِ عواملِ دیگر، داشتنِ دِین باعثِ دروغ گفتن می‌شود‌".¹ داریوشِ بزرگ دروغ را همسنگِ اهریمن می‌پنداشت چرا که عاملِ ویرانیِ سرزمین و نابودیِ مردم بود. او خالصانه به درگاهِ اهورامزدا دعا می‌کرد کشورش را از دروغ، دشمن و خشکسالی محافظت کند. هرودوت می‌نویسد: "پارسیان از پنج تا بیست‌سالگی فقط سه چیز را به پسرانِ خود می‌آموزند: سوارکاری، تیراندازی و راستگویی".² به همین دلیل بود که پارسیان با دقتِ تمام قصور و خدمتِ فرد را قبل از هر سخنی سبک و سنگین می‌کردند. به همان دلیل داریوش در کتیبه‌ی آرامگاهش اعلام می‌کند:

آنچه راست است آن خواستِ من است. دروغگو را دوست نیستم... آنچه مردی به زیانِ دیگری بگوید مرا باور نیاید تا هنگامی که سوگندِ هر دو را نشنوم.

واژه‌ی پارسی برای "قانون" داتَ بود. هیبت و شکوهِ نظامِ حقوقیِ هخامنشی چنان بود که این واژه واردِ زبانِ آرامی، عبری و بسیاری از زبان‌های دیگر شد.افلاطون شک نداشت که قوانینِ سودمندِ داریوش بوده که شاهنشاهیِ هخامنشی را تا زمانِ او متحد نگه داشته است.³ با این همه، شاهانِ پارس بی‌آن‌که بخواهند قوانین، زبان یا دینِ خود را بر ملت‌های متبوعِ خود تحمیل کنند سطحی از تعاملِ به‌دقت تعریف‌شده را حفظ می‌کردند. هئیت‌های قضاییِ محلی⁴ با عطف به فرامینِ سلطنتی، قوانینی برای سرزمینِ خود تدوین می‌کردند و پس از آن مقاماتِ شاهنشاهی آن قوانین را به اجرا می‌گذاشتند. به این ترتیب بود که یهودیان با اجازه‌ی مقامِ سلطنت مطابقِ قوانینِ کتاب‌مقدس رفتار می‌کردند، مصریان طبقِ قوانینِ کهنِ مصر، و ایرانیان مطابقِ اوستا و سننِ محلی‌شان. سندی مصری به خطِ دموتیک حاویِ نامه‌ای از داریوش خطاب به ساتراپش در مصر اسا که این نکته را تأیید می‌کند:

مردانِ خردمندِ مصر را از بینِ جنگاوران، کاهنان، و منشیان و کسانی از(مدارسِ)معابد را گرد آورده و نزدِ من بفرست، بگذار قوانینِ کهنِ مصر را که تا سالِ چهل و چهارمِ سلطنتِ آماسیسِ فرعون[اولین سالِ اشغال به‌دستِ ایرانیان]پدید آمده بنویسند_قوانینِ مربوط به فراعنه، معابد و مردم، بگذار آن را به دربارِ من بیاورند.

به دنبالِ این فرمانِ داریوش، پژوهشگرانِ حقوقیِ مصر قانونِ ملیِ خود را تدوین کردند و آن را از جانبِ مقامِ سلطنت به اجرا گذاردند. مصریان از این قانون چنان خشنود بودند که داریوش را از جمله قانون‌گذارانِ بزرگِ "ملیِ" خود می‌دانستند.⁵

سیاستِ نیک‌خواهانه‌ی پارسی تأثیرِ زیادی روی مردمِ آن زمان و دوره‌های بعد داشت و اسنادِ بابلی، مصری، عبری و یونانی گواهِ احترامِ زیادِ مللِ متبوع و دولت‌های بعدی به شاهنشاهیِ هخامنشی است.

یادداشت‌ها:
1. Herodotus, Histories, 1, 139.
2. Ibid, 1. 136.
3. Epistles, 7, 332 b.
4. Herodotus, Histories, 3. 31; Xenophon, Cyropedia, 7. 13_14; Esther, 1: 13 f.
5. Diodorus, 1, 95, 4.

بن‌مایه: تاریخ ایران پژوهش آکسفورد، ویراسته‌ی تورج دریایی، برگردان شهربانو صارمی، تهران، انتشارات ققنوس، چاپ چهارم ۱۴۰۰، رویه‌ی ۱۶۰ و ۱۶۱