از «پیکان سودآور اقتصاد آدام اسمیت خیامی‌ها» تا «پراید اقتصاد | صادق زیباکلام - Sadegh Zibakalam
از «پیکان سودآور اقتصاد آدام اسمیت خیامی‌ها» تا «پراید اقتصاد دولتی انقلابی» با میلیاردها تومان زیان | ۱۳ دی ۱۴۰۲
دو - سه هفتۀ پیش، در رابطه با «چای دبش» نوشتم که مشکل اقتصاد ایران، دولتی بودنش است و فساد، معلول اقتصاد دولتی است. هر قدر هم که نظارت، حفاظت، حراست و بازرسی بگذارند، باز یک مورد جدید فساد کشف می‌شود. ۲۰۰ سال پیش، آدام اسمیت نوشت: «دولت تاجر خوبی نیست». اقتصاد ایران ظرف ۴۵سال گذشته نشان داده که چقدر حرف او درست بوده. کمتر بخشی از اقتصاد دولتی ایران را می‌توان یافت که زیان‌ده نباشد. علی‌رغم آن‌که دستمزد کارگر و بهای انرژی در ایران پایین‌تر از کشورهای دیگر است، علی‌رغم آن‌که واحدهای دولتی با رقابت مواجه نیستند و دست آخر هم هر قیمتی که بخواهند به مصرف‌کننده تحمیل می‌کنند، مع‌ذلک به برکت اقتصاد دولتی، یکی پس از دیگری زیان‌ده هستند.
صنعت خودرو، مثال بارز فلاکت اقتصاد دولتی می‌باشد. خودروسازی صنعت سودآوری می‌باشد؛ اما در ایران برعکس، یکی از زیان‌ده‌ترین صنایع است. صنعت خودرو در ایران، در اوایل دهۀ ۴۰ در بخش خصوصی و توسط زنده‌یادان برادران «خیامی» پایه‌گذاری شد و چند سال بعد، پیکان در خیابان‌های ایران ظاهر شده بود. صنعت خودرو خیامی‌ها بسیار موفق، سودآور و در حال گسترش بود، تا انقلاب. همانند سایر واحدهای بزرگ و موفق بخش خصوصی، «ایران‌ناسیونال» هم مصادره شد و مصیبت‌های آن هم از همان‌روز آغاز شد. با این‌که بسیاری از کشورها، از جمله کره، مالزی، ترکیه و هند، سال‌ها بعد از ایران به‌دنبال صنعت خودرو رفتند، اما پیشرفت صنایع خودرو آن‌ها قابل مقایسه با صنعت فلاکت‌بار خودرو در ایران نیست. سه واحد بزرگ دولتی خودروسازی در ایران، «پارس خودرو»، «سایپا» و «ایران‌خودرو»، در شش‌ماهۀ نخست امسال، ۳۴ هزار میلیارد تومان زیان داشته‌اند، که می‌شود ۶۸ هزار میلیارد تومان در سال؛ بماند قیمت و کیفیت محصولاتشان.
من وقتی ارقام از مواجب ماهیانه‌ام خیلی بیشتر می‌شود، اندازۀ آن را نمی‌فهمم. برای درک ابعاد مبالغ، آن‌ها را با ارقام دیگر مقایسه می‌کنم. بودجۀ «وزارت علوم و تحقیقات»، ۳۸ هزار میلیارد تومان است. کل بودجۀ محیط زیست کشور با بیش از ۷۰۰۰ پرسنل اداری، محقق، محیط‌بان و غیره، کمتر از ۴ هزار میلیارد تومان در سال جاری بوده. یعنی ما ۱۸ برابر بودجۀ سالیانۀ محیط زیست، و دو برابر بودجۀ وزارت علوم، که رسالت پیشرفت علم و دانش کشور را دارد، فقط ضرر و زیان صنایع خودروسازی‌مان را می‌پردازیم.
البته برخلاف ژاپن، کرۀ جنوبی، مالزی، ترکیه و سایر صادرکنندگان اتومبیل، که نوکر آمریکا هستند، ما «استقلال» داریم و در برابر آمریکا ایستاده‌ایم. «ما چگونه، ما شدیم؟».
