تبریک حلول ماه رمضان|۲۱اسفند ۱۴۰۲ بخشی از مقدمۀ کتاب «ما چگو | صادق زیباکلام - Sadegh Zibakalam
تبریک حلول ماه رمضان|۲۱اسفند ۱۴۰۲
بخشی از مقدمۀ کتاب «ما چگونه، ما شدیم؟» - صادق زیباکلام
در جريان نوشتن كتاب «ما چگونه،ما شدیم؟»، مجبور شدم به سیر اندیشه پس از رحلت رسول‌الله (ص) بپردازم. آنجا بود كه با امام احمدبن‌حنبل (رضی‌الله‌عنه) و ابوحامد امام محمد غزالى (رضی‌الله‌عنه) آشنا شدم. آشنايی با آنها شكل ديگرى از نگاه به شريعت را بمن نشان داد. رويكردى كه اصرارى بر روى عقل، علم یا فلسفه بمنظور اثبات دين نداشت. در عوض، تأكيدش بر روی دل، اطاعت، تسليم و بالاتر از همه، ايمان و تعبد بود. نسل من آموخته بود كه دلايل عقلى و علمى محكمى براى روزه‌دارى وجود دارد. اگر كسى در دهۀ ۱۳۴۰ از من می‌پرسيد كه حكمت روزه‌دارى چيست، من فهرستی از يافته‌هاى پزشكى می‌آوردم كه نشان می‌داد روزه، چه فوايدى براى روح و جسم انسان دارد. اما غزالى بمن آموخت كه براى روزه‌دارى، فقط و فقط یک دلیل لازم است، آنهم اطاعت از حضرت باریتعالی. غزالى براى اينكه علم یا پزشكى مدرن اندر فوايد روزه چه دلایلی آوردهاند، اعتباری قائل نبود. اگر از او می‌پرسيديم كه چرا از بام تا شام میبايستى صيام را نگه داریم، غزالی بجای برشمردن دلايل عقلى یا علمی، یک‌کلام می‌گفت: «براى آنكه نبی اکرم (ص) اين‌گونه روزه می‌گرفتند»؛ تمام شد و رفت.
برای غزالى نه اهميتى می‌داشت كه مصرف مشروبات الكلى چه آثار سویی بر روى كبد یا کلیۀ انسان می‌گذارد و نه بدنبال يافتن دلايل علمى پرهيز از مصرف گوشت خوک بود. او واجبات شريعت را انجام می‌داد و از محرمات آن اجتناب می‌كرد؛ نه بواسطۀ آنكه این‌ها عقلى یا علمی بودند، بلكه صرفاً بواسطۀ آنكه شريعت به مؤمنين اين‌گونه دستور داده بود. از نظر غزالى، دينى كه یک بخش آنرا علم اثبات كرده، بخش ديگرش را فلسفه و گوشۀ ديگرش را منطق، فاقد مبناى استوارى براى اطاعت حضرت حق است.
غزالى فقط مبناى «نگاه علمى به دين» را در من ويران نكرد؛ بلكه پايۀ ديگر اعتقادى من را كه شريعت براى سامان‌دادن به امور اين دنيا آمده را نيز با ترديد روبرو ساخت. غزالى تأكيد بيشتر را بر روی توجه به آخرت می‌گذارد. رسالت شریعت، اطاعت از حضرت باریتعالی، معاد و عبادت است. ممكن است شريعت در خود آداب تجارت یا قضا هم داشته باشد، اما به باور غزالى، هدف دين نه ايجاد نظام اقتصادی است، نه حکومت‌داری یا قضایی. شریعت بیش از آنکه برای ساختن این دنیا آمده باشد، برای توجه‌دادن به آن دنیا نازل شده.
