تکرار تاریخ و کشتار آنفولانزا! دکتر سعید خراطها 100 سال قبل، | Dr.Saeed KharatHa
تکرار تاریخ و کشتار آنفولانزا!
دکتر سعید خراطها
100 سال قبل، در سال 1918 تا 1920، ویروس آنفولانزا، ترس و وحشت غیرقابل وصفی را میان آدمیان به بار آورده بود. این ویروس حدود 500 میلیون نفر یعنی یک سوم جمعیت جهان را مبتلا و حدود 50 میلیون نفر را کشت.
خاستگاه شیوع این ویروس نامشخص ماند اما همواره به ایالات متحده آمریکا، امپراتوری بریتانیا و چین نسبت داده شد. به دلیل درگیری با جنگ جهانی اول، عموم کشورهای درگیر- آمار درستی از تعداد مبتلایان ارائه نمیدادند. اما چون اسپانیا درگیر جنگ نبود آمار ابتلا در کشورش را مخفی نکرد! بنابراین نام این بیماری، آنفولانزای اسپانیایی نامیده شد.
با اینکه در آن زمان میکروب به عنوان عامل بیماری‌های عفونی کشف شده بود اما نزدیک یک دهه پس از آن ویروس آنفلوانزای A زیرگروه H1N1 به عنوان عامل این بیماری شناسایی شد.
"آنفلوآنزای اسپانیایی" که مردم ایران آن را "زکام فرنگی" می‌نامیدند، بلافاصله پس از قحطی بزرگ(ناشی از ورود نظامیان انگلیسی و تخلیه انبارهای خوراک در ایران) توسط نیروهای نظامی انگلیسی و به روایت هایی توسط انگلیس، روسیه و عثمانی وارد ایران شد. آنفلوآنزای اسپانیایی زمانی وارد ایران شد که مردم کشورمان به‌دلیل قحطی بزرگ که توسط انگلیسی‌ها به وجود آمده بود، بسیاری از اعضای خانواده، دوستان و آشنایان خود را از دست داده بودند و با فقر، گرسنگی و قحطی همچنان دست و پنجه نرم می‌کردند. مردمی که از قحطی بزرگ جان سالم به‌در برده بودند، سیستم ایمنی بدنشان به‌شدت ضعیف شده بود و برخی دچار بیماری‌های دیگری هم شده بودند. در نتیجه پیوند سه سوغات انگلیسی یعنی قحطی بزرگ، تریاک و آنفلوآنزای اسپانیایی در کنار فساد، ضعف و ناتوانی حاکمان و دولت‌های قاجاریه تلفات بسیار زیادی را از مردم ایران گرفت. البته نیروهای نظامی انگلیس هم مبتلا به این ویروس شدند، اما آن‌ها مواد غذایی، غلات و نیاز‌های مردم را به‌غارت برده بودند و از تجهیزات درمانی برخوردار بودند و از این رو تلفات چندانی ندادند و از خطر آنفلوآنزای اسپانیایی تا حدی در امان ماندند.
در ایران شهرهای کرمان، شیراز و تهران بیشترین کشته را دادند.
کشته های ایران حداقل یک میلیون و حداکثر 2.5 میلیون نفر ثبت شد. علائم این بیماری عطسه، سرفه، سینه درد و مشکلات تنفسی بود.
مبتلایان این ویروس (آنفولانزای اسپانیایی) بیش‌تر به سبب التهاب ریه‌ها و دیگر بیماری‌هایی که از قبل داشتند، جان می‌باختند، نه به واسطه خود ویروس.
در شهر شیراز در مدت یک ماه، یک‌پنجم مردم شهر کشته شدند.
آنفلوآنزای اسپانیایی همچنین با وزش بادی به‌یک‌باره وارد تهران شد و چهره شهر را تیره‌وتار کرد.
این باد(ناخوشی باد) نامیده شد.
عین‌السلطنه نوشته است: «روز 18 ذی‌حجه [1336ق. برابر با اول مهر 1297] باد و طوفانی به شهر طهران رسید که بعد از آن روز بدون اغراق از صد نفر انسان ساکن طهران نود نفر مبتلا به تب و ناخوشی شده و چنان شده است که بازارها [و] دکاکین بسته شد. عموم مدارس تعطیل کردند. در تمام ادارات بیش از یک ثلث اعضاء حاضر نمی‌شوند. در هر خانه روی‌هم روی‌هم مریض ریخته است که کسی نیست پرستاری مرضا را بنماید. هیچ کس همچو واقعه را به‌یاد نداشت و این مرض با سینه‌درد است، سه شب یا دو شب با سردرد و سرگیجه...».
این ویروس بیش‌تر در جاهای شلوغ با آکسیژن کمتر شیوع می‌یافت و به همین دلیل پادگان‌های نظامی و کشتی‌های سربازان از همه بیش‌تر آسیب‌پذیر بودند.روی گریست (Roy Grist)، یکی از پزشکان بیمارستان، نامه‌ای را با متن زیر برای یکی از همکارانش ارسال کرد:
«این مردان (سربازان بیمار) ابتدا علائمی مانند آنفولانزای عادی یا لاگریپه را از خود نشان می‌دهند، سپس بعد از بستری شدن در بیمارستان، شدیدترین نوع ذات‌الریه‌ای که تاکنون دیده‌ام را تجربه می‌کنند. دو ساعت پس از بستری شدن، لکه‌های قرمزی بر روی گونه‌هایشان ظاهر شده و چند ساعت بعد، می‌توان سیانوز را در آن‌ها مشاهده کرد (سیانوز به آبی شدن صورت از کمبود اکسیژن گفته می‌شود). تنها چند ساعت دیگر پس از این اتفاق فرد فوت می‌کند.
تا سال 1950 که آنتی‌بیوتیک برای این ویروس ساخته شد، هوای تازه تنها داروی این بیماری بود. نظامیان آمریکایی برای مبتلایان ویروس آنفولانزا، خیمه‌ها ساختند تا در روزهای آفتابی و صاف، آن‌ها از اشعه آفتاب بهره ببرند؛ روشی که در آن زمان برای مهار این ویروس خیلی کارساز شد. ( یعنی آفتاب و هوای تازه)
پزشکان این روش را جهت کاهش آمار مرگ و میر از 40 درصد به 13 درصد مفید عنوان کردند.
