مدیریت محیط زیست و خلق مسئله ساختار تشکیلات آن بیت الله محم | جامعه شناسی در یک نگاه

مدیریت محیط زیست و خلق مسئله ساختار تشکیلات آن

بیت الله محمودی

یکی از بحران های حکمرانی در سطوح مختلف کشور، خلق و توزیع مسائل جدید و پیچیده تر ساختن مسائل موجود توسط مدیران، با هدف مرتفع سازی مشکلات موجود است. این موضوع اگرچه عمدتا با نیت اصلاح فرایندهای معیوب صورت می گیرد؛ اما به دلیل عدم شناخت و فهم انتقادی عمیق از ماهیت و ابعاد مسائل امروز، اقدامات بظاهر اصلاحی در واقعیت، خود منجر به خلق مسائل جدید و پیچیده سازی مسائل کهنه می شوند و این اینگونه است که ما هر ساله با تورم مسئله ها روبرو هستیم.

یکی از مصادیق مدیریت های مسئله ساز، مدیریت در حوزه محیط زیست است. بنیادی ترین عامل رخداد مسائل مدیریتی در محیط زیست کشور، عدم به رسمیت شناسی و ادارک اینکه محیط زیست به طور ذاتی نه تنها در ایران که در همه جای دنیا یک "مسئله" است. مسئله ای دیالکتیک که حضور و بروز آن در معاصریت ما اجتناب ناپذیر است. به این معنی که فرهنگ زیستن در جهان امروز از یک سو با لزوم درهم آمیختگی انسان با طبیعت و تخریب آن همراه می شود و از طرف دیگر با لزوم نگهداشت از عناصر طبیعی ملازم است.

حال موقعیت بنیادی مسئله وارگی مسئله محیط زیست در کشور، وضعیتی است که در آن تصور می شود مدیریت محیط زیست می تواند این شرایط دو سویه متناقض را حلال و از طریق سازوکارهای مدیریتی آن را سامان بخشد. در همین راستا غوطه وری در این تلقی در چند سال اخیر منجر شده است تا با تمرکز بر سویه لزوم نگهداشت از عناصر طبیعی، مسئله جدیدی را خلق کند که من آن را در مفهومی به نام "مدیریت گرایی رادیکال محیط زیست" صورت بندی می کنم.

در این مفهوم، مدیریت سازمانی محیط زیست و منابع طبیعی تلاش دارد با کاربست لفاظی های اکولوژیک که پیوندی با واقعیت زیست معاصر فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کشور ندارند، حفاظت موثری از اکوسیستم های طبیعی را به مرحله اجرا درآورد. رخدادی که اتفاقا در عمل، باعث تسریع فرایند زوال این اکوسیستم ها شده است. اما مدیریت یاد شده خود را بی تقصیر و حتی مظلوم معرفی می کند و از این طریق تلاش دارد تا هژمونی خویش را بیشتر از پیش توسعه بخشد.

این هژمونی مدیریتی چند سالی است تلاش می کند تا دلیل محوری ناکامی محیط زیست را در ساختار تشکیلات مدیریت منابع طبیعی و محیط زیست کشور ببیند و می کوشید تا در قالب وزارت خانه ای هویت مدیریتی مستقلی را برای خود در نظام اداری کشور استوار سازد. این اتفاق تقریبا اجماع کارشناسان و صاحبنظران منابع طبیعی و محیط زیست را در پی داشت؛ اما در نهایت مورد تأیید مراجع تصمیم گیر نبوده است.

اخیرا رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در اقدامی ناگهانی و شوکه کننده در مکاتبه با ریاست جمهوری خواستار ادغام صدرصدی سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور در سازمان حفاظت و تشکیل یک سازمان واحد زیر نظر ریاست جمهوری شد. موضوعی که واکنش های گسترده ای را در پی داشت. به خصوص اینکه انتظار می رفت قبل از اتخاذ چنین تصمیمی در مورد پشتوانه فنی، چگونگی شکل گیری و جزئیات آن اطلاع رسانی می شد و نگران کننده اینکه پیشنهاد دهنده، همسو نمودن شهروندان غیر همسو با دولت مردمی را از دستاوردهای ادغام دو سازمان عنوان کرده است!. تلقی ای کاملا سیاسی که مکاتبه مذکور را تحت شعاع قرار می دهد.

مدیریت گرایی رادیکال محیط زیست، تلاش می کند تا همه جلوه های طبیعی و زیست محیطی کشور را از چشم انداز خود مدیریت کند و به همین دلیل است که بنا دارد با انحلال سازمان جنگل ها که رسالت ذاتی آن غیر همسو با چنین مدیریتی است؛ همگن سازی مدیریتی در همه عرصه های طبیعی را به اجرا درآورد. البته زمینه سازی آن از سال ۹۶ با تحمیل طرح تنفس و رهاسازی جنگل های خزری مهیا شده بود.

پیچیده شدن مجموعه مسائل محیط زیست در کشور تا آنجا پیش رفته است که رویکرد حفاظتی محیط زیست به ضد خودش یعنی تخریب محیط زیست، مشغول شده است و حال سازمان محیط زیست همسو با این جریان در تلاش است تا سرعت چندبرابری به این روند بخشد.

برای درک عدم راهگشایی تغییر جایگاه تشکیلاتی در فرایند مدیریت بهینه محیط زیست حتی در قامت شکل گیری وزارت، کافی است به تجربه ناکارآمدی وزارت اقتصاد در بهبود اقتصاد، وزارت فرهنگ در ارتقای فرهنگ، وزارت کار در تولید کار و ... اشاره کرد. کافی است علت انحلال وزارت منابع طبیعی در سال ۱۳۴۶ را جویا شویم. انحلالی که ریشه آن را به بگومگوی شخصی و غیرکاری وزیر منابع طبیعی و وزیر تعاون مرتبط می دانند.

مسئله محیط زیست قبل از هر چیز مسئله ای اجتماعی و فرهنگی است. لذا شایسته است به جای مدیریت زدگی نوین تحت لوای گفتمان ادغام و انحلال، فهم پیچیدگی تاریخی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی محیط زیست و منابع طبیعی و سازگاری با آن را در دستور کار قرار دهیم.
@beytollahmahmoudi
https://t.me/joinchat/AAAAAEJLNLu9Gs-xukoTpA