تحلیلی کوتاه بر انتقال بین‌حوضه‌ای آب و پیامدهای آن امین علیز | Zamini.ir
تحلیلی کوتاه بر انتقال بین‌حوضه‌ای آب و پیامدهای آن
امین علیزاده؛ عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد و عضو وابسته فرهنگستان علوم
ناهمگونی توزیع جمعیت و مطابق‌نبودن آن با آبرانه‌های اکولوژیکی یا تراکم جمعیت در برخی نقاط از کشورهای مختلف و عدم کفایت آب برای مقاصد گوناگون شرب و بهداشت و کشاورزی یا توسعه صنایع موجب شده است که در این کشورها واردات و صادرات آب از خارج (water export) یا انتقال بین‌حوضه‌ای آب در داخل کشور (interbasin water transfer) از جمله بحث‌های جدی برای برون‌رفت از کم‌آبی باشد. اولین انتقال بین‌حوضه‌ای آب در مقیاس بزرگ حدود 80 سال قبل و در سال‌های 1930 میلادی در آمریکا با احداث کانال سراسری انتقال آب در کالیفرنیا (All-American Canal) آغاز شد که باعث شد 740 مترمکعب آب در ثانیه را به‌طول 132 کیلومتر از شمال این ایالت به جنوب انتقال دهد. بعد از آن شش طرح انتقال دیگر نیز در این کشور صورت گرفت. درحال‌حاضر در آفریقا چهار طرح، در آسیا 9 طرح، در استرالیا دو طرح، در اروپا دو طرح و در کانادا 16 طرح بزرگ انتقال بین‌حوضه‌ای یا بین‌ایالتی آب فعالند در طرح کانال ایندیرا گاندی در هند (Indira Gandi Canal) آب تا فاصله 650 کیلومتری و در پروژه آب ایالت کالیفرنیا (California State Water Project) آب تا فاصله‌ای متجاوز از 715 کیلومتر بین دو حوضه انتقال داده می‌شود. دلایلی که احداث چنین طرح‌هایی را موجه قلمداد کرده است، نیاز به آب شرب، کشاورزی، صنعت و تولید برق بوده است. کانادا که بیش از هفت درصد آب تجدیدپذیر شیرین جهان را داراست، بخش زیادی از آب خود را به‌صورت بین حوضه‌ای برای استفاده در نیروگاه‌های برقابی در داخل کشور جابه‌جا می‌کند و بخشی دیگری را به‌صورت توده‌ای یا بطری‌شده به آمریکا انتقال می‌دهد. تقریبا اکثر طرح‌های بین‌حوضه‌ای پس از چندین‌سال کار به نحوی با مشکلات کم و زیاد روبه‌رو بوده‌اند. مثلا نشست زمین در اثر برداشت آب‌های زیرزمینی در دشت مرکزی کالیفرنیا باعث شد که شیب کلی زمین‌ها در بخشی از اراضی که کانال سراسری انتقال آب کالیفرنیا از آن‌جاها می‌گذشت معکوس شده و جریان آب در کانال سراسری انتقال آب کالیفرنیا تا حد زیادی مختل شود. ایران نیز از این مقوله به دور نبوده و پروژه‌هایی را، هرچند نه در مقیاس بسیار کلان اجرا کرده است. به‌طوری‌که اکنون حیات تعدادی از شهرهای پرجمعیت کشور در گرو تداوم انتقال بین‌حوضه‌ای آب از داخل یا خارج از کشور است. نمونه بارز آن شهرهای تهران، مشهد، رفسنجان، زاهدان، یزد و چند شهر دیگر است. درحال‌حاضر فلات مرکزی ایران سالانه دوهزارو 110 میلیون مترمکعب از حوضه‌های دیگر آب دریافت می‌کند یا از حوضه‌های دریای خزر و خلیج‌فارس به ترتیب 650 و هزارو 460 میلیون مترمکعب آب به سایر جاها جابه‌جا می‌شود...
