نقد معاویه و عملکرد معاویه مهدی مسائلی بسیاری از علمای اهل | مهدی مسائلی، مطالعات و یادداشت

نقد معاویه و عملکرد معاویه

مهدی مسائلی

بسیاری از علمای اهل‌سنت دوره معاویه را آغاز پادشاهی در اسلام می‌دانند و خلافت اسلامی را درباره آن صادق نمی‌دانند. در این‌باره حتی به روایتی استناد می‌کنند که احمد بن حنبل در كتاب مسند و ابويعلى و ترمذى و ابن‌حيان و ابوداود و حاكم آورده‌اند كه پیامبر(ص) فرمود: «پس از من خلافت سى سال است و از آن پس سلطنت خواهد بود»
از طرفی دیگر قاطبه‌ی اهل‌سنت جنگ معاویه با امام علی(ع)، را شورش دانسته و حق را به امام علی(ع) می‌دهند. (هرچند با طرح بحث خطا در اجتهاد، گناه را از شخص وی می‌زدایند)
بنابر نقلی از ابوحنیفه پیشوای مذهب حنفی وی می‌گفت: «می‌دانید چرا اهل شام با ما دشمن‌اند؟»
گفتند: نه.
گفت: «علت دشمنی ايشان آنست كه ما معتقديم كه اگر لشكر علی را درک می‌كرديم، او را کمک نموده و به‌خاطر او با معاويه می‌جنگيديم، بدین جهت است كه ما را دوست نمی‌دارند.»(محمد بن‌ عبدالسعیدکشی‌ حنفی، التمهيد في بيان التوحيد، دهلی: المطبعة الفاروقی، ۱۳۰۹ق، ص۱۸۳)
اما در میان علمای معاصر مولانا سید ابوالاعلی مُودودی، از علمای بزرگ شبه قاره، با صراحت و دقت بیشتری درباره این مسائل سخن می‌گوید و انتقادات صریحی را نسبت به معاویه و عملکرد وی بیان می‌کند. او حتی به نقد عملکرد عثمان خلیفه سوم در انتصابات خانوادگی و توسعه و دوام قدرت معاویه می‌پردازد و این موضوع را عامل شورش معاویه می‌داند.(سید قطب نیز مشابه همین انتقادات را دارد)
البته مودودی از دایره‌ی تفکر اهل‌سنت خارج نمی‌شود و خلافت عثمان را ایده‌آل می‌داند. مودودی همچنین به عنوان یک سنی، معاویه را به خاطر صحابی بودن و این‌که جهان اسلام را بار دیگر تحت یک درفش منظم ساخت و دایره اسلام را وسعت بخشید قابل احترام می‌داند و لعن و طعن او را جایز نمی‌داند. اما بر خلاف اکثر سنی‌مذهبان از این‌که اشتباهات معاویه را اشتباه بنامد ابایی ندارد. او می‌گوید کارهای غلط وی (معاویه) را باید غلط گفت، اگر کار غلط و نادرست او را درست بگویم مفهومش این است که ما معیار کار درست و نادرست خویش را به مخاطره می‌اندازیم. مودودی روایات مختلفی از صحابه و بزرگان اهل سنت ذکر می‌کند که آنها هم همین روش انتقادی را داشتند و غلط کاری‌های صحابه را نادیده نگرفته یا توجیه نمی‌کردند. مثلاً در همین مورد از حسن بصری نقل می کند که فرمود:
«چهار عمل معاویه طوری است که اگر شخص یکی آنها را مرتکب شود ، برایش باعث هلاکت است: ۱- شمشیر کشیدن بر امت و تسلط بر حکومت بدون مشورت ۲- جانشین ساختن پسرش یزید که فاسق و فاجر بود ۳- زیاد را در دودمان خود قرار دادن ٤- قتل حجر و رفقایش.»

اینها را گفتم که بگویم:  عملکرد معاویه خط قرمز اهل‌سنت نیست هرچند آنها برای شخص وی احترام قائل هستند. پس نباید با لعن و دشنام‌گویی دعوا را به شخص معاویه کشاند. امروز خود معاویه وجود ندارد ولی تفکر و رفتار و جایگاه او هنوز وجود دارد و برای نقد آن بیش از همه نیاز به زدودن تعصب و لجاجت مذهبی داریم.
البته قضاوت شیعه نسبت به شخص معاویه در جای خود محفوظ است و شیعه همان‌‌گونه که در مقام تَحکُّم اندیشه‌ی خویش و جنجال‌سازی بر سر آن نیست، کوتاهی و تسامح دراین‌باره را نیز نمی‌پذیرد.

در ادامه کتاب الخلافة والملك(ترجمه عربی کتاب خلافت و ملوکیت که خودش به زبان اردو است) تقدیم می‌شود.
.........
@azadpajooh