پایان و پایین پس از مطلب «باران»، توجه شما را به کلمهٔ دیگری | زبان‌شناسیک | سجاد سرگلی
پایان و پایین
پس از مطلب «باران»، توجه شما را به کلمهٔ دیگری جلب می‌کنم که شبیه باران ساخته شده: پایان.
«پایان» از «پا/پای» به‌اضافهٔ پسوند «-ان» تشکیل شده، اما پسوند -ان در اینجا دلالت بر کیفیتی زودگذر نمی‌کند، بلکه احتمالاً معنای نسبت را می‌رساند. پایان یعنی آنچه منسوب به پاست، و ما فارسی‌زبانان این واژه را در معنای «انتها و آخر هر چیز» به کار می‌بریم.
با پسوند «-ان» در معنای نسبت واژه‌های دیگری ساخته شده که عمدتاً دلالت بر مکان می‌کنند. برای نمونه، گیلان (گیل+-ان): منسوب به گیل، دیلمان (دیلم+-ان): منسوب به دیلم، گرگان (گرگ+-ان): منسوب به گرگ.
علاوه‌بر پایان، کلمهٔ دیگری نیز با «پا» ساخته شده: پایین: پا/پای (یکی از اعضای بدن) + -ین (پسوند). پسوند «-ین» در این واژه معنای نسبت را می‌رساند، و در کلماتی مانند آغازین، امروزین، پسین، پیشین و زیرین نیز دیده می‌شود.
آنچه پایان و پایین را در ذهن من متصل کرد، در ابتدا، ساخت‌واژه بود، اما با نگاهی دیگر هم می‌توان به این دو واژه نگاه کرد. از آنجا که واژه‌ها می‌توانند نوع نگاه ما به جهان و پدیده‌ها را تا حدی نمایان کنند، ساختار واژهٔ پایان هم می‌تواند نوع نگاه ما به مفهوم «انتها» را نشان دهد. واژهٔ پایان، از منظر شناختی، نشان‌دهندهٔ امری فرادست و استعلایی نیست، بلکه به قعر و پایین توجه می‌دهد. به عبارت دیگر، انتها و آخرِ هر چیز می‌تواند رو به بالا هم باشد، مانند بالا رفتن از کوه، اما در واژهٔ «پایان» به «پا» اشاره دارد و رو به «پایین» است.
پیش‌تر نیز در فرستهٔ «عضو بدن+-ه»، برای نمونه، به واژه‌سازی با اعضای بدن اشاره کرده بودم.
