پان‌ایرانیزم در اندیشۀ دکتر محمود افشار من از لفظ «پان‌ایرا | بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار
پان‌ایرانیزم در اندیشۀ دکتر محمود افشار
من از لفظ «پان‌ایرانیزم» مفهوم و مطلب سیاسی را بدان‌گونه که ترکان از «پان‌تورانیزم» یا «پان‌تورکیزم» می‌طلبند نمی‌خواهم. «پان‌ایرانیزم» در نظر من باید «ایده‌آل» یا هدف اشتراک مساعی تمام ساکنین قلمرو زبان فارسی باشد در حفظ زبان و ادبیات مشترک باستانی و احیاء آن در بخش‌هایی که امروز مرده است و ایجاد همان ادبیات تا به حکم تجدد و تازه شدن محکوم به زوال نگردد. من از «پان‌ایرانیزم» منظورم آن است که ملل و اقوامی که به زبان فارسی سخن می‌گویند یا می‌گفته‌اند و ساختمان بزرگ ادبیات فارسی را به مشارکت یکدیگر برپا ساخته و باز استعداد آن را دارند که بزرگ‌تر کنند از هم پراکنده یا نسبت به هم بیگانه نشوند، بلکه دست به دست هم داده این بنای بزرگ تاریخ را عظیم‌تر و بلندتر و زیباتر برآورند... خلاصه مقصود من از «ایده‌آل پان‌ایرانیزم» یا پاسبانی قلمرو زبان فارسی یا هر عنوان دیگری که شما می‌خواهید بگذارید، این است که کلیۀ مردمی که به زبان فارسی سخن گفته یا می‌گویند، به زبان‌ها یا لهجه‌های دیگر پیوستگی دارند، ولی زبان کتبی یا ادبی آنها فارسی است (مانند آذربایجان که هم‌اکنون به ترکی صحبت می‌نمایند و به فارسی شعر می‌گویند و نگارش می‌کنند) با ما گرد این کانون بزرگ ادبی و تاریخی جمع باشیم و کسانی که می‌خواهند هر روز به عنوانی ما را اخلاقاً از هم پراکنده کنند از خود برانیم.
[آینده (سال سوم) مهر ۱۳۲۳- اسفند ۱۳۲۴، مؤسس و مدیر مسئول دکتر محمود افشار، تهران: انتشارات دکتر محمود افشار، ۱۴۰۱، ص ۴۰۴-۴۰۵]
بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار؛ تعمیم زبان فارسی و تحکیم وحدت ملّی
