قرآنِ رسمیِ اسلام —با نگاهی تاریخی و انتقادی— چرا، چگونه، چه‌ز | اهل تمیز
قرآنِ رسمیِ اسلام —با نگاهی تاریخی و انتقادی— چرا، چگونه، چه‌زمانی، و به دست چه‌کسانی پدید آمد؟
تازه‌های نشر
تازه‌ترین کتاب اِستِفِن شومِیکِر با عنوان «پدیدآوردنِ قرآن: مطالعه‌ای تاریخی–انتقادی» منتشر شد و از سوی ناشر رایگان در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است. این کتاب، بنابر ادعای ناشر، از نخستین تک‌نگاری‌هایی است که به‌طور مشخص با رویکردی تاریخی و انتقادی به فرآیندِ پدیدآوردنِ قرآن آنچنان که ما اکنون آن را می‌شناسیم می‌پردازد.
نویسنده‌ی کتاب، اِستِفِن شومِیکِر، استاد دانشگاه اُرِگِن در ایالات متحده‌ی امریکاست. زمینه‌ی تخصصی او تاریخِ مسیحیّت و تاریخِ اسلامِ آغازین است. پیش از این، او چند کتاب در زمینه‌ی تاریخِ اسلام منتشر کرده است، از جمله: کتاب «پیامبری ظهور کرده است: برآمدنِ اسلام از دریچه‌ی چشمان مسیحی و یهودی» در ۲۰۲۱ میلادی (A Prophet Has Appeared: The Rise of Islam through Christian and Jewish Eyes)؛ کتاب «آخرالزمانِ امپراتوری‌بنیاد: فرجام‌شناسیِ حکومتی در دوران باستانِ متأخر و اسلامِ آغازین» در ۲۰۱۸ میلادی (The Apocalypse of Empire: Imperial Eschatology in Late Antiquity and Early Islam)؛ و کتاب «مرگِ یک پیامبر: پایانِ زندگی محمّد و سرآغازهای اسلام» در ۲۰۱۱ میلادی. او مقاله‌های متعددّی نیز در زمینه‌ی تاریخِ اسلام و قرآن‌پژوهی دارد. در عنقاء پیش از این یک کتاب و یک مقاله از او را معرفی کرده‌ام.
کتاب «پدیدآوردنِ قرآن» ۳۷۰ صفحه دارد و —پس از قدردانی و مقدمه، و پیش از جمع‌بندی، یادداشت‌ها، منابع، و نمایه— در نُه فصل سامان یافته است: فصل ۱ | روایتِ سنّتی درباره‌ی خاستگاه‌های قرآن: سنّی‌گراییِ عالمانه فصل ۲ | عَبدُالمَلِک، حَجّاج، و تدوینِ قرآن فصل ۳ | تاریخ‌گذاری کربُن و خاستگاه‌های قرآن فصل ۴ | حجاز در باستانِ متأخر: شرایط اجتماعی و اقتصادی در زادگاهِ قرآن فصل ۵ | مکتوب‌گرایی، شفاهی‌گرایی، و محیط زبانیِ قرآن فصل ۶ | به‌یادسپردنِ محمّد: دیدگاه‌هایی از دانشِ حافظه فصل ۷ | دوباره‌به‌یادسپردنِ محمّد: سنّت شفاهی و حافظه‌ی جمعی فصل ۸ | مُصحَف قرآنی به‌مثابه‌ی فرآیند: نگارشِ سنّت مقدّس در باستان متأخر فصل ۹ | بافتارِ تاریخیِ قرآن برحسبِ قرآن
عنوان فصل‌های کتاب تا اندازه‌ای گویایِ محتوا و رویکرد کتاب‌اند. اما برای آشنایی بیشتر مخاطبان، متنِ معرفیِ اجمالیِ این کتاب به قلم ناشر را ترجمه کرده‌ام و با اندکی ویرایش در زیر می‌آورم:
"کتاب «پدیدآوردنِ قرآن» نخستین مطالعه‌ی نظام‌مند تاريخی–انتقادی درباره‌ی خاستگاه‌های قرآن را ارائه می‌كند كه از همان روش‌ها و ديدگاه‌هايی استفاده کرده است كه معمولاً برای مطالعه‌ی ديگر سنت‌های کُراسه‌ای و دارای كتابِ مقدس از آن‌ها استفاده می‌شود. اِستِفِن شومِیکِر، در همان حال که با جزئیات نشان می‌دهد که سنّت اسلامی فقط راویِ یک روایتِ تصدیق‌شده از شکل‌گیری متن مقدس نبوده است، نشان می‌دهد که چگونه قرآنِ کنونی مجموعه‌ای شگفت‌انگیز از خاطرات و شواهد در رابطه با تاریخِ اولیه‌ی متن و تاریخِ رسمی‌سازی‌اش را همچنان در خود حفظ کرده است. شومِیکِر دیدگاه‌هایی از تاریخ‌گذاری رادیوکربنیِ نسخه‌های خطی، تاریخِ زبانیِ عربی، تاریخِ اجتماعی و فرهنگی عربستان در دورانِ باستانِ متأخر، محدودیت‌های حافظه‌ی انسان و انتقال شفاهی، و ویژگی‌های متنوعی از خود متن قرآن را نیز به این کتاب افزوده است. شومیکر با در نظر گرفتن تمام داده‌های مرتبط برای ارائه‌ی جامع‌ترین و متقاعدکننده‌ترین بررسی در مورد خاستگاه و تطوّرِ قرآن، به این نتیجه می‌رسد که متن رسمیِ قرآن به احتمال زیاد در پایانِ سده‌ی هفتم و آغاز سده‌ی هشتم میلادی (رُبعِ پایانیِ سده‌ی یکم هجری) پدید آمده است."
