اهل تمیز

2022-08-03 14:29:05 طبقات الباستانیّین

سیداحمدرضا قائم‌مقامی

چند سال است که یکی از دوستان و استادان از بنده خواسته چیزی در ارزیابی تحقیقات طبقهٔ اول و دوم از محققانی که دربارهٔ زبانهای ایرانی قبل از اسلام قلم زده‌اند (کسانی که درگذشته‌اند یا عمرشان از ۸۰ درگذشته) بنویسم تا راهنمایی باشد برای غیر متخصصان به هنگام رجوع به آثار آنان. بنده این را موکول به آتیه کرده بودم، ولی در این کانال قصد کرده‌ام مقدمات آن را بیان کنم تا کی وقتش رسد و با تفصیلی نسبی دربارهٔ بعضی از ایشان چیزی بنویسم یا دیگران به دنبال بنده یا به استقلال چیزهایی بنویسند. این محققان عبارتند از (در این جا ذکری از مسؤولیتهای اداری آنها نخواهد شد):

- ابراهیم پورداود، مترجم اوستا به فارسی به توسط زبانهای اروپایی و ناقل تحقیقات محققان غربی به فارسی و صاحب کتاب ارجمند یشتها و هرمزدنامه و کتابها و مقالات خواندنی دیگر دربارهٔ فرهنگ و تاریخ و ادب قبل از اسلام.

- محمد مقدم، از پیشاهنگان مطالعات گویش‌شناسی، مترجم بعضی آثار غربیان، صاحب آراء عجیب دربارهٔ زبان فارسی و عربی و لغات آن دو زبان.

- صادق کیا، صاحب چند اثر در گویشهای ایرانی، مترجم و شارح بعضی کتیبه‌های اشکانی و ساسانی و تحقیقات اصیل و همراه با تیزبینی در مسائل لغوی و پیوند آنها با مسائل تاریخی در کتابهایی مهم چون آریامهر، تخت و تاج و فرهنگ.

- سیف‌الدین نجم‌آبادی، مترجم دو کتاب مهم از ساموئل نیبرگ و جهانگیر تاوادیا.

- بهرام فره‌وشی، صاحب نوشته‌های کم‌ارزش یا بکلی بی‌ارزش، و مؤلف دو فرهنگ بالنسبه مفید پهلوی که به شیوهٔ فردی حاطب اللیل جمع آمده است.

- یحیی ماهیار نوابی، مترجم متوسط الحال بعضی متون پهلوی، صاحب کتابشناسی ایران، پیشرو در تحقیقات دربارهٔ شیرازیّات، و صاحب بعضی استنباطات و آراء ابتکاری در مسائل لغوی که غالباً نادرستند.

- بدرالزمان قریب، صاحب فرهنگ سغدی، مطالعات خوب دربارهٔ زبان سغدی و چند مقالهٔ خوب و خواندنی به فارسی و انگلیسی در مانویت و نوشته‌های متوسط دربارهٔ زبان فارسی.

- مهرداد بهار، مترجم بعضی متون پهلوی و صاحب نوشته‌هایی دربارهٔ اساطیر ایران.

- عبدالامیر سلیم، استاد پرمعلومات و پهلوی‌دان و صاحب اندک مقالاتی عمیق در مسائل لغوی و جز آنها.

- بهمن سرکاراتی، استاد بسیاردان و کم‌نویس و صاحب چند مقالهٔ موشکافانه و حاکی از وسعت معلومات و قدرت استنباط دربارهٔ مانویت، شاهنامه، اساطیر ایران، و مترجم چند کتاب مهم.

- محسن ابوالقاسمی، استاد پرمعلومات ولی با تربیت علمی تقریباً قدیمی و صاحب چند تألیف مهم، ولی نیازمند اصلاح، در تاریخ زبان فارسی و دستور تاریخی زبان فارسی، پایه‌گذار شیوهٔ جدید تدریس اوستا در ایران.

- احمد تفضلی، صاحب کتاب تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام (با فصل ادبیات پهلوی درخشان آن)، مترجم کتاب معروف آرتور کریستنسن، مترجم و شارح چند متن پهلوی (بهترین آنها گزیده‌های زادسپرم)، و نویسندهٔ مقالات و خرده‌مقالات موشکافانه دربارهٔ متون پهلوی، گویش‌شناسی و مسائل لغوی.

- - ژاله آموزگار، استاد پهلوی‌دان، مترجم چند متن پهلوی و معلم توانای آن زبان، مؤلف یک کتاب آموزشی خوب دربارهٔ آن زبان، مترجم کتاب معروف آرتور کریستنسن و چند کتاب کم‌اهمیتتر، صاحب تألیفاتی دربارهٔ فرهنگ و اساطیر ایران به زبانی مفهوم برای مخاطبان غیرمتخصص و کوشش در اشاعهٔ این مباحث در میان ایشان، از پیشاهنگان شیوهٔ جدید علمی در تدریس زبان پهلوی در ایران.

- محمد تقی راشد محصل، مترجم بعضی متون پهلوی و اوستایی (مهمترین آنها گزیده‌های زادسپرم و زند بهمن یشت)، و صاحب تألیفاتی در عقاید زردشتی و مسائل گویشی و لغوی و معلم توانای متون اوستایی و پهلوی.

- علی اشرف صادقی، صاحب دقیقترین و بهترین تحقیقات دربارهٔ تاریخ زبان فارسی در وجوه مختلف آن.


در ارزیابی آثار بعضی از این محققان رساله‌هایی مفرده باید پرداخت و شاید بهترین راه آن باشد که در دورهٔ فوق لیسانس کسانی زیر نظر استادانی که کفایتی داشته باشند به چنین کاری دست ببرند.
ملک الشعرای بهار، احمد کسروی، صادق هدایت و محمد جواد مشکور و بعضی دیگر از متقدمان از این فهرست بیرون ماندند، ولی ارزیابی آثار ایشان نیز لازم است. دربارهٔ علامهٔ جلیل‌القدر، سید حسن تقی‌زاده، رحمة الله علیه، لازم است کتابی به دستیاری چند نفر نوشته شود. بنده چند سال قبل طرح چنین کتابی را به مناسبت نزدیک شدن به پنجاهمین سالگرد درگذشت او ریختم و نویسندگان مقالات آن را نیز معین کردم و ایشان نیز از روی لطف پذیرفتند، ولی در جایی نطقی شد که عزمها را سست کرد. امیدوارم روزی بتوان به آن اقدام کرد.
ارزیابی کارنامهٔ احسان یارشاطر نیز کار دیگران است. تا آن جا که به کار لغت مربوط است ارزیابی تحقیقات محمد معین، و به اندازه‌ای کمتر تحقیقات محققانی مانند فتح‌الله مجتبایی، نیز در ذیل همین طرح ذهنی می‌آید.

@YaddashtQaemmaqami
@ahle_tamyz باز کردن / نظر دهید

2022-07-30 18:22:38 آنچه که در اهل تمیز درباره زندگی و آثار شیخ اشراق معرفی شده است.

https://t.me/ahle_tamyz/3280

قصه‌های شیخ اشراق
https://t.me/ahle_tamyz/2965

آثار و رسالات چاپ‌شده
https://t.me/ahle_tamyz/2964

شرح و تاویل داستان‌های رمزی سهروردی
https://t.me/ahle_tamyz/2962

حکمت اشراق سهروردی
https://t.me/ahle_tamyz/2961

سرچشمه‌های حکمت اشراق
https://t.me/ahle_tamyz/2960

معرفت و اشراق در اندیشه سهروردی
https://t.me/ahle_tamyz/2959

سهروردی و مکتب اشراق
https://t.me/ahle_tamyz/2958

سهروردی، احیاگر حکمت اشراق
https://t.me/ahle_tamyz/786

سهروردی و فرهنگ ایران باستان
https://t.me/ahle_tamyz/785

حکیم فردوسی و سهروردی
https://t.me/ahle_tamyz/784

@ahle_tamyz باز کردن / نظر دهید

2022-07-30 17:08:09 هشتم امرداد روز بزرگداشت شیخ شهاب الدین سهروردی، اندیشمند تاثیرگذار ایرانی و بزرگترین محی و مفسر حکمت ایران باستان است.

@ahle_tamyz باز کردن / نظر دهید

2022-07-28 14:44:09 سیل در رها (ادسا)

نیما جمالی

متنِ زیر ترجمه‌ی قسمتی از وقایعنامه‌ی رُها است و حکایتِ سیلی است که در آبانِ سالِ ۲۰۱ میلادی، در زمانِ حکومتِ ابگرِ دهم، شهر را ویران کرده و کسانی را کشته است. متن یکی از قدیمی‌ترین نمونه‌های متونِ سریانی است. این که چطور شد که سیل آمد و چه کردند که باز چنین نشود.


«به سال پانصد و سیزده از مُلکِ سوروس، به دورِ مُلکِ مَلِک اَبْگُر ابنِ ملک مَعنو، به ماهِ تشرین اخری، سرچشمه‌های آب که از ایوانِ (:کاخ) بزرگِ ملک ابگرِ بزرگ بیرون می‌رفت شدت یافتند و بالا آمدند آنچنان که پیشتر هم معمول بود و پر شدند و از هر جانب جاری شدند و حیاط و جلوخان و خانه‌های شاهی از آب پر شدند و چون خداوندگارمان، ملک ابگر، این بدید به امنِ تپه‌ای فراز شد که ورای ایوانش بود آنجا که کارگزارانِ مُلک ماوا و سکنا داشتند. چون حکیمان می‌اندیشیدند که با حجمِ آب که هر دم می‌افزود چه کنند، اتفاق را بارانی بزرگ و سنگین به شب آمد و [نهرِ] دیصان پیش آمد آنگاه که نه روزش بود، نه ماهش. آبهای بیرونِ [شهر] آمدند و به دریچه‌ها که با اوراقِ آهنینِ بزرگ بسته و به میله‌های آهنین مستحکم کرده بودند برخوردند و چون منفذی از برای آبها نبود، دریاچه‌ای بزرگ پشتِ باروی شهر پیدا آمد و آبها از بینِ دیواره‌های بارو به شهر فروریخت. پس ملک ابگر به برجی بلند ایستاد که برجِ پارسیانش می‌خوانند و به مشعلهای آتش آب را دید و فرمود که دروازه‌ها و هشت دریچه‌ی باروی شرقیِ شهر را، آنجا که رودخانه بیرون می‌شد، بگشایند و آب به درونِ شهر آمد و ایوانِ بزرگ و زیبای خداوندگارمان ملک ابگر را بکند و هرچه که پیش خود یافت برگرفت. بناهای جلیل و زیبای شهر، هرچه نزدیک نهر، از جانبِ جنوب و غربش و نیز معبدِ کلیسای مسیحیان را ویران کرد و در این واقعه، بیش از دو هزار آدمی مردند. بیشترشان به شب خفته بودند که ناگهان آب بر ایشان آمد و خفه شدند. چون شهر از صدای ناله‌ها مملو شد و چون ملک ابگر این صدمتی که شد بدید فرمود که همه‌ی آن صنعتگرانِ شهر دکاکین خود را از جانبِ نهر دورتر برند و کس دکانی از برای خویش به جانبِ نهر نسازد و به حکمتِ مساحان و خبرگان دکاکین را به قاعده‌ی عرضِ نهر دور نهادند و بر معیار قدیم افزودند که هرچند که [آب] بسیار و شدید باشد، عرضِ نهر از برایش تنگ نیاید که [نهر] آب را از ملتقای بیست و پنج جریان از هر جانب می‌گیرد. ملک ابگر فرمود که همه‌ی آن کسان که شب را به جلوخانها می‌گذرانند و به جانبِ نهر کار می‌کنند، از ماهِ تشرین قدم (آذر) تا نیسان (فروردین)، شب را به دکاکینشان نسپَرَند مگر شبگردان که شهر را می‌پایند، پنج از ایشان، همه‌ی زمستان، شب را به بارو سپرند، فراز آنجا که آب به شهر اندر می‌آید و چون دریافتند به شب و صدای آبهای بیرونِ [شهر] را شنیدند که به شهر داخل می‌شوند، و هر کس که آن صدا را بشنود و مهمل بگذارد و بیرون نیاید که «الحذر آب» به اهمال محکوم شود که فرمانِ مَلک را شکسته و این فرمان برقرار گشت از این زمان که چنین شد تا ابدالاباد. پس خداوندگارمان، ملک ابگر، فرمان داد که از برای سکونت ملوکانه کاخِ زمستانی بسازند در بت تَوْرا که همه‌ی زمستان را در آن بگذراند و به تابستان به ایوانِ نوی که از برایش در سرچشمه ساخته‌اند فروآید و نیز بزرگانش از برای سکونتِ خود ابنیه‌ای ساختند به محله‌‌ای که از برای شاه بود، به سوقِ علیا که بیت سَحَر خوانده می‌شود. از برای آنکه آرامشِ قدیمِ شهر برقرار شود، ملک ابگر فرمود که خراجِ معوقه‌ی اهل شهر و آنها که در دیه‌ها و مزارع ساکنند برداشته شود و خراجِ ایشان تا پنج سال، آنگاه که شهر به نفوس غنی و به ابنیه مزین شود موقوف شود.»

متن را از سریانی ترجمه کرده‌ام و آن را با ترجمه‌ی انگلیسی سیگال در Segal, J. B. Edessa 'the Blessed City'. Oxford: Clarendon Press, 1970, pp.24-5. تطبیق داده‌ام. اصل متن سریانی از اینجاست:
Muraoka, T., Classical Syriac: a ‌‌Basic Grammar with a Chrestomathy. Wiesbaden: Harrassowitz, 2005.

برگرفته از کانال مترجم «سریانیات»

@ahle_tamyz باز کردن / نظر دهید

2022-07-26 09:18:07 عیسی مسلمان

از مقدمه نویسنده

نخست آنکه در این انجیل عناصر اسلامی وجود دارد. در همه‌جا عیسی یک نبیّ مسلمان معرفی می‌شود و این نکته‌ای است که باید پیوسته در خاطر داشت چون او به هر حال، شخصیتی است که در محیط اسلامی شکل گرفته است. گویی برای تاکید بر این مسئله بود که در چندین داستان آمده است که عیسی قرآن می‌خواند و به شرح و توضیح آن می‌پرداخت و به شیوۀ مسلمانان نماز و نیایش به جا می‌آورد و برای حج به مکه می‌رفت. در چندین سخن هم بر طبیعت بشری عیسی تصریح می‌شود و هم بر ناتوانی و درماندگی‌اش. با این حال، برخی از سخنان و داستانها هم هستند که با روحیات و عقائد مسلمانان معمولاً همخوانی ندارد. برای شاهد مثال می‌توان به داستان عیسی و خوک اشاره کرد: «خوکی از کنار عیسی گذشت. عیسی گفت: «به سلامت.» به او گفتند: «ای روح‌الله، چگونه این سخن را به خوکی می‌گویی؟» عیسی پاسخ داد: «من بیزارم از اینکه زبانم را به بدی خو بدهم.» حتی داستانی هست که در آن واپسین دعای عیسی بر فراز صلیب بازگفته می‌شود و در داستانی دیگر عیسی به خواب کسی می‌آید و به او می‌گوید که به صلیب کشیده شده است. گویی، حتی با این‌که عیسی ساخته و آفریدۀ ذهن مسلمانان است اما با عقیدۀ اصلی و مشخصی که این پدیدآورندگان در مورد عیسی داشتند قدری فاصله دارد. اخباری که از روزگار محمد (ص) در اختیار داریم بر نزدیکی و قرابت میان او و عیسی تاکید دارند، چرا که در فاصلۀ بین این دو هیچ پیامبری فرستاده نشده بود. در زندگی محمد (ص) یک رویداد مشهورتری پیش آمده است که چنان‌که آورده‌اند آن‌گاه که محمد (ص) در زمان فتح مکه فرمان داد بتها و تصاویر را از بین ببرند در کعبه به تمثالی از «عذرا» و «کودک» برخورد. آن را با ردای خویش پوشاند و فرمود تا دیگر شمایل و تندیس‌ها بجز آن تمثال نابود شود. مورخان این کار پیامبر را برخاسته از احترام و تکریم ویژۀ او دانسته‌اند.

انجیل به روایت مسلمانان، طریف خالدی، ترجمۀ منصور معتمدی، نشر هرمس، صص ۶۴_۶٣

@ahle_tamyz باز کردن / نظر دهید

2022-07-26 08:52:06 انجیل به روایت مسلمانان، طریف خالدی، ترجمۀ منصور معتمدی، نشر هرمس، چاپ نخست تهران ١٣٩٨، ٢٣١ صفحه

@ahle_tamyz باز کردن / نظر دهید

2022-07-10 20:33:24 جم و مرگ

ژاک دوشن گیمن نشان داده است که شیپور (_Sußŕa) جم در اصل باید نقشی در ادارۀ اجتماعِ روانها بر دست او داشته باشد. ظاهراً در این گفته تردید روا نیست، زیرا شیپور جم درست بین نِیِ یمه در ریگودا (کتاب دهم) و صور اسرافیل در اسلام قرار می‌گیرد که هم نامش و هم معنایش ماخوذ از سُورای جم است.
در ایران خبری از قلمرو روان‌ها نیست، بلکه ذکر محکمه‌ای است که هر کس در آن جزای عمل خویش را می‌یابد... یعنی همگی به محض ورود در پیشگاه دادگاهی به ریاستِ اهوره‌مزدا، وهومنه، وای نیک، مهر، سروش و رشن و گاه ایزدان دیگر حاضر می‌آیند.

مقالاتی دربارۀ زردشت و دین زردشتی، ژان کلنز، ترجمۀ سیداحمدرضا قائم‌مقامی، نشر فرزان روز

@ahle_tamyz باز کردن / نظر دهید

2022-07-10 20:30:30 مقالاتی دربارۀ زردشت و دین زردشتی، ژان کلنز، ترجمه از فرانسه به انگلیسی پرادز شروو، ترجمه از انگلیسی به فارسی سیداحمدرضا قائم‌مقامی، نشر فرزان روز، چاپ نخست ١٣٨۶ (چاپ چهارم ١٣٩٩)، ١۶٢ صفحه

@ahle_tamyz باز کردن / نظر دهید

2022-07-04 07:46:18 قرآنِ رسمیِ اسلام —با نگاهی تاریخی و انتقادی— چرا، چگونه، چه‌زمانی، و به دست چه‌کسانی پدید آمد؟

تازه‌های نشر


تازه‌ترین کتاب اِستِفِن شومِیکِر با عنوان «پدیدآوردنِ قرآن: مطالعه‌ای تاریخی–انتقادی» منتشر شد و از سوی ناشر رایگان در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است. این کتاب، بنابر ادعای ناشر، از نخستین تک‌نگاری‌هایی است که به‌طور مشخص با رویکردی تاریخی و انتقادی به فرآیندِ پدیدآوردنِ قرآن آنچنان که ما اکنون آن را می‌شناسیم می‌پردازد.

نویسنده‌ی کتاب، اِستِفِن شومِیکِر، استاد دانشگاه اُرِگِن در ایالات متحده‌ی امریکاست. زمینه‌ی تخصصی او تاریخِ مسیحیّت و تاریخِ اسلامِ آغازین است. پیش از این، او چند کتاب در زمینه‌ی تاریخِ اسلام منتشر کرده است، از جمله: کتاب «پیامبری ظهور کرده است: برآمدنِ اسلام از دریچه‌ی چشمان مسیحی و یهودی» در ۲۰۲۱ میلادی (A Prophet Has Appeared: The Rise of Islam through Christian and Jewish Eyes)؛ کتاب «آخرالزمانِ امپراتوری‌بنیاد: فرجام‌شناسیِ حکومتی در دوران باستانِ متأخر و اسلامِ آغازین» در ۲۰۱۸ میلادی (The Apocalypse of Empire: Imperial Eschatology in Late Antiquity and Early Islam)؛ و کتاب «مرگِ یک پیامبر: پایانِ زندگی محمّد و سرآغازهای اسلام» در ۲۰۱۱ میلادی. او مقاله‌های متعددّی نیز در زمینه‌ی تاریخِ اسلام و قرآن‌پژوهی دارد. در عنقاء پیش از این یک کتاب و یک مقاله از او را معرفی کرده‌ام.

کتاب «پدیدآوردنِ قرآن» ۳۷۰ صفحه دارد و —پس از قدردانی و مقدمه، و پیش از جمع‌بندی، یادداشت‌ها، منابع، و نمایه— در نُه فصل سامان یافته است:
فصل ۱ | روایتِ سنّتی درباره‌ی خاستگاه‌های قرآن: سنّی‌گراییِ عالمانه
فصل ۲ | عَبدُالمَلِک، حَجّاج، و تدوینِ قرآن
فصل ۳ | تاریخ‌گذاری کربُن و خاستگاه‌های قرآن
فصل ۴ | حجاز در باستانِ متأخر: شرایط اجتماعی و اقتصادی در زادگاهِ قرآن
فصل ۵ | مکتوب‌گرایی، شفاهی‌گرایی، و محیط زبانیِ قرآن
فصل ۶ | به‌یادسپردنِ محمّد: دیدگاه‌هایی از دانشِ حافظه
فصل ۷ | دوباره‌به‌یادسپردنِ محمّد: سنّت شفاهی و حافظه‌ی جمعی
فصل ۸ | مُصحَف قرآنی به‌مثابه‌ی فرآیند: نگارشِ سنّت مقدّس در باستان متأخر
فصل ۹ | بافتارِ تاریخیِ قرآن برحسبِ قرآن

عنوان فصل‌های کتاب تا اندازه‌ای گویایِ محتوا و رویکرد کتاب‌اند. اما برای آشنایی بیشتر مخاطبان، متنِ معرفیِ اجمالیِ این کتاب به قلم ناشر را ترجمه کرده‌ام و با اندکی ویرایش در زیر می‌آورم:

"کتاب «پدیدآوردنِ قرآن» نخستین مطالعه‌ی نظام‌مند تاريخی–انتقادی درباره‌ی خاستگاه‌های قرآن را ارائه می‌كند كه از همان روش‌ها و ديدگاه‌هايی استفاده کرده است كه معمولاً برای مطالعه‌ی ديگر سنت‌های کُراسه‌ای و دارای كتابِ مقدس از آن‌ها استفاده می‌شود. اِستِفِن شومِیکِر، در همان حال که با جزئیات نشان می‌دهد که سنّت اسلامی فقط راویِ یک روایتِ تصدیق‌شده از شکل‌گیری متن مقدس نبوده است، نشان می‌دهد که چگونه قرآنِ کنونی مجموعه‌ای شگفت‌انگیز از خاطرات و شواهد در رابطه با تاریخِ اولیه‌ی متن و تاریخِ رسمی‌سازی‌اش را همچنان در خود حفظ کرده است. شومِیکِر دیدگاه‌هایی از تاریخ‌گذاری رادیوکربنیِ نسخه‌های خطی، تاریخِ زبانیِ عربی، تاریخِ اجتماعی و فرهنگی عربستان در دورانِ باستانِ متأخر، محدودیت‌های حافظه‌ی انسان و انتقال شفاهی، و ویژگی‌های متنوعی از خود متن قرآن را نیز به این کتاب افزوده است. شومیکر با در نظر گرفتن تمام داده‌های مرتبط برای ارائه‌ی جامع‌ترین و متقاعدکننده‌ترین بررسی در مورد خاستگاه و تطوّرِ قرآن، به این نتیجه می‌رسد که متن رسمیِ قرآن به احتمال زیاد در پایانِ سده‌ی هفتم و آغاز سده‌ی هشتم میلادی (رُبعِ پایانیِ سده‌ی یکم هجری) پدید آمده است."


زهیر میرکریمی
@anqanotes
@ahle_tamyz باز کردن / نظر دهید

2022-07-04 07:42:04 نسخه‌ی الکترونیکی کتاب «پدیدآوردن قرآن: مطالعه‌ای تاریخی–انتقادی» نوشته‌ی اِستِفِن شومِیکِر، منتشرشده در ۱ ژوئیه ۲۰۲۲ میلادی، به زبان انگلیسی.

Shoemaker, Stephen. Creating the Qur’an: A Historical–Critical Study. Oakland: University of California Press, 2022.

@anqanotes
@ahle_tamyz باز کردن / نظر دهید