طبقات الباستانیّین سیداحمدرضا قائم‌مقامی چند سال است که یک | اهل تمیز
طبقات الباستانیّین
سیداحمدرضا قائم‌مقامی
چند سال است که یکی از دوستان و استادان از بنده خواسته چیزی در ارزیابی تحقیقات طبقهٔ اول و دوم از محققانی که دربارهٔ زبانهای ایرانی قبل از اسلام قلم زده‌اند (کسانی که درگذشته‌اند یا عمرشان از ۸۰ درگذشته) بنویسم تا راهنمایی باشد برای غیر متخصصان به هنگام رجوع به آثار آنان. بنده این را موکول به آتیه کرده بودم، ولی در این کانال قصد کرده‌ام مقدمات آن را بیان کنم تا کی وقتش رسد و با تفصیلی نسبی دربارهٔ بعضی از ایشان چیزی بنویسم یا دیگران به دنبال بنده یا به استقلال چیزهایی بنویسند. این محققان عبارتند از (در این جا ذکری از مسؤولیتهای اداری آنها نخواهد شد):
- ابراهیم پورداود، مترجم اوستا به فارسی به توسط زبانهای اروپایی و ناقل تحقیقات محققان غربی به فارسی و صاحب کتاب ارجمند یشتها و هرمزدنامه و کتابها و مقالات خواندنی دیگر دربارهٔ فرهنگ و تاریخ و ادب قبل از اسلام.
- محمد مقدم، از پیشاهنگان مطالعات گویش‌شناسی، مترجم بعضی آثار غربیان، صاحب آراء عجیب دربارهٔ زبان فارسی و عربی و لغات آن دو زبان.
- صادق کیا، صاحب چند اثر در گویشهای ایرانی، مترجم و شارح بعضی کتیبه‌های اشکانی و ساسانی و تحقیقات اصیل و همراه با تیزبینی در مسائل لغوی و پیوند آنها با مسائل تاریخی در کتابهایی مهم چون آریامهر، تخت و تاج و فرهنگ.
- سیف‌الدین نجم‌آبادی، مترجم دو کتاب مهم از ساموئل نیبرگ و جهانگیر تاوادیا.
- بهرام فره‌وشی، صاحب نوشته‌های کم‌ارزش یا بکلی بی‌ارزش، و مؤلف دو فرهنگ بالنسبه مفید پهلوی که به شیوهٔ فردی حاطب اللیل جمع آمده است.
- یحیی ماهیار نوابی، مترجم متوسط الحال بعضی متون پهلوی، صاحب کتابشناسی ایران، پیشرو در تحقیقات دربارهٔ شیرازیّات، و صاحب بعضی استنباطات و آراء ابتکاری در مسائل لغوی که غالباً نادرستند.
- بدرالزمان قریب، صاحب فرهنگ سغدی، مطالعات خوب دربارهٔ زبان سغدی و چند مقالهٔ خوب و خواندنی به فارسی و انگلیسی در مانویت و نوشته‌های متوسط دربارهٔ زبان فارسی.
- مهرداد بهار، مترجم بعضی متون پهلوی و صاحب نوشته‌هایی دربارهٔ اساطیر ایران.
- عبدالامیر سلیم، استاد پرمعلومات و پهلوی‌دان و صاحب اندک مقالاتی عمیق در مسائل لغوی و جز آنها.
- بهمن سرکاراتی، استاد بسیاردان و کم‌نویس و صاحب چند مقالهٔ موشکافانه و حاکی از وسعت معلومات و قدرت استنباط دربارهٔ مانویت، شاهنامه، اساطیر ایران، و مترجم چند کتاب مهم.
- محسن ابوالقاسمی، استاد پرمعلومات ولی با تربیت علمی تقریباً قدیمی و صاحب چند تألیف مهم، ولی نیازمند اصلاح، در تاریخ زبان فارسی و دستور تاریخی زبان فارسی، پایه‌گذار شیوهٔ جدید تدریس اوستا در ایران.
- احمد تفضلی، صاحب کتاب تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام (با فصل ادبیات پهلوی درخشان آن)، مترجم کتاب معروف آرتور کریستنسن، مترجم و شارح چند متن پهلوی (بهترین آنها گزیده‌های زادسپرم)، و نویسندهٔ مقالات و خرده‌مقالات موشکافانه دربارهٔ متون پهلوی، گویش‌شناسی و مسائل لغوی.
- - ژاله آموزگار، استاد پهلوی‌دان، مترجم چند متن پهلوی و معلم توانای آن زبان، مؤلف یک کتاب آموزشی خوب دربارهٔ آن زبان، مترجم کتاب معروف آرتور کریستنسن و چند کتاب کم‌اهمیتتر، صاحب تألیفاتی دربارهٔ فرهنگ و اساطیر ایران به زبانی مفهوم برای مخاطبان غیرمتخصص و کوشش در اشاعهٔ این مباحث در میان ایشان، از پیشاهنگان شیوهٔ جدید علمی در تدریس زبان پهلوی در ایران.
- محمد تقی راشد محصل، مترجم بعضی متون پهلوی و اوستایی (مهمترین آنها گزیده‌های زادسپرم و زند بهمن یشت)، و صاحب تألیفاتی در عقاید زردشتی و مسائل گویشی و لغوی و معلم توانای متون اوستایی و پهلوی.
- علی اشرف صادقی، صاحب دقیقترین و بهترین تحقیقات دربارهٔ تاریخ زبان فارسی در وجوه مختلف آن.
در ارزیابی آثار بعضی از این محققان رساله‌هایی مفرده باید پرداخت و شاید بهترین راه آن باشد که در دورهٔ فوق لیسانس کسانی زیر نظر استادانی که کفایتی داشته باشند به چنین کاری دست ببرند. ملک الشعرای بهار، احمد کسروی، صادق هدایت و محمد جواد مشکور و بعضی دیگر از متقدمان از این فهرست بیرون ماندند، ولی ارزیابی آثار ایشان نیز لازم است. دربارهٔ علامهٔ جلیل‌القدر، سید حسن تقی‌زاده، رحمة الله علیه، لازم است کتابی به دستیاری چند نفر نوشته شود. بنده چند سال قبل طرح چنین کتابی را به مناسبت نزدیک شدن به پنجاهمین سالگرد درگذشت او ریختم و نویسندگان مقالات آن را نیز معین کردم و ایشان نیز از روی لطف پذیرفتند، ولی در جایی نطقی شد که عزمها را سست کرد. امیدوارم روزی بتوان به آن اقدام کرد. ارزیابی کارنامهٔ احسان یارشاطر نیز کار دیگران است. تا آن جا که به کار لغت مربوط است ارزیابی تحقیقات محمد معین، و به اندازه‌ای کمتر تحقیقات محققانی مانند فتح‌الله مجتبایی، نیز در ذیل همین طرح ذهنی می‌آید.
