اصطکاک در مسائل اجتماعی چندی قبل یکی از افراد مقیم خارج از | PhiloSocrate (دوستدار سقراط)
اصطکاک در مسائل اجتماعی
چندی قبل یکی از افراد مقیم خارج از کشور از مشکلات زندگی در آنجا گفت. بخشی از اظهارنظرها (کامنتهایی) که ذیل آن مطرح شد این بود که اگر خارج بد است شخص چرا آنجا مانده است! این جمله یک وجه درست دارد و یک وجه نادرست.
وجه درست قضیه آنست که رفتارها برآینده هزینه فایده ها را نشان می دهد یعنی اگر در مجموع شما یک محل اقامت را پذیرفته اید آنجا می مانید و اگر با همه خوبیها و بدیها نپسندید آنجا را ترک می کنید. این معنی در اقتصاد تحت عنوان آشکارسازی ترجیحات (revealed preferences) مطرح می شود.
وجه نادرست مسئله بر می گردد به اهمیت اصطکاکها یعنی عواملی که مانع می شود تصمیمات به راحتی تغییر کند. همیشه اینکه شخصی از ایران نرفته به معنی آن نیست که زندگی در ایران را در مجموع به زندگی در خارج ترجیح داده است و اینکه افرادی در خارج مانده اند همیشه به معنی آن نیست که زندگی در خارج را به بازگشت ترجیح داده است. همیشه اصطکاکهایی در کار است که مانع می شود شخص از وضعیت غیربهینه به وضعیت بهینه تغییر کند. مثال ساده آنست که شخص در خارج از کشور شغل مشخصی یافته و یافتن شغل در داخل برایش پر از ابهام است. به همین دلیل علی رغم میل به برگشت می ماند یا مثلا فرزندانش در یک نظام آموزشی دیگر بزرگ شده اند و مثلا زبان فارسی بلد نیستند. هزاران مسئله می تواند مطرح باشد که برای یک فرد از بیرون قابل درک نیست.
یکی از مصادیقی که افراد در آن اصطکاکها را نادیده می گیرند قضیه ازدواج است. خیلی به سادگی می گویند که اگر افرادی زندگی با هم را به زندگی نکردن ترجیح می دهند می مانند و اگر ترجیح نمی دهند جدا می شوند. لذا جامعه تقسیم می شود به دو دسته ای که در مجموع ازدواج موفقی دارند و با هم می مانند و کسانی که در مجموع ازدواج ناموفقی دارند و نمی مانند. اشکال این تحلیل آنست که اصطکاکهای مربوط به این تصمیم را لحاظ نمی کند. مثلا در جوامع سنتی سرزنش اطرافیان هزینه بالایی است و تنها وقتی دو طرف حاضر به جدایی می شوند که رنج ناشی از زندگی با هم از یک حدی بالاتر باشد ولی لزوما ماندن آنها به معنی غلبه شیرینی بر تلخیهای زندگی مشترک نیست.
این مثالها را می توان تا بینهایت ادامه داد. مثال رایج آن در انتخابهای شغلی است. اگر کسی در شغلی باقی مانده لزوما به معنی آن نیست که در مجموع از شغلش راضی است بلکه اصطکاک بازار کار می تواند مانع جابجایی شغلی وی و رسیدن به شغل مطلوبش شود. هرچه آینده شغل یابی مبهم‌تر باشد و هر چه فرد ریسک گریزتر باشد ممکن است از وضعیت نامطلوب موجود به وضعیت مطلوب موعود گذر نکند و شهامت تغییر را نداشته باشد.
