خانه‌ی غارگونه و صخره‌ای، با بخش‌های شگفت‌انگیز در روستای قلعه | مهندس عباس نورزائی
خانه‌ی غارگونه و صخره‌ای، با بخش‌های شگفت‌انگیز در روستای قلعه‌نو، ماسوله‌ی شرق ایران عباس نورزائی/ اول فروردین ۱۴۰۱
محدوده‌ی گردش‌گری روستای قلعه‌نو در شهرستان زهک، شامل محوطه‌ی باستانی دهانه‌ی غلامان یا زرنکا، روستای خشتی‌گلی گنبدی قلعه‌نو، قلعه‌ی کهنه، چاه‌نیمه‌ها و زیارت‌گاه ده‌رستم، مجموعه‌ای بی‌نظیر و پر از رمز و راز می‌باشد. هر کدام از این‌ها، وصف خودش را دارد که باید واکاوی و هنرمندانه انتشار یابد، اما تا به حال هر آن‌چه از قلعه‌نو دیده‌اید، یک خیابان بازسازی‌شده با اندود گل، نمای تپه‌ای منازل خشتی گنبدی و یک ساختمان بزرگ به نام ارگ محمدحسین‌خان بوده است. تپه‌ای که روستا بر آن واقع شده، بخش جداشده‌ای از تراس منطقه‌ای است که به دشت کهک- زهک-خالق‌داد-لُف-شهرک-سه‌کوهه- دشت‌کبوتران و قلعه‌رستم متصل است. این تراس، ظاهری شنی-رسی دارد که تو گمان می‌کنی معادن شن و ماسه هستند، اما ترانشه‌های مرتفع، گاه تا ۱۰ متر در کرانه‌ی چاه‌نیمه‌ها مشاهده می‌شود. این بستر، از یک خاک رس دج سرخ متمایل‌به‌زرد تشکیل شده که سختی آن چون صخره‌های سنگی است و روستای قلعه‌نو بر چنین بستری ساخته شده است. دیروز از یکی از منازل قدیمی بناشده بر دامنه و بالای این تپه بازدید داشتم که بسیار عالی و کلکسیونی از بخش‌های مختلف یک منزل بسیار قدیمی سیستانیان را در خود به‌شکل شگفت‌انگیزی جا داده بود. از خیابان اصلی روستا، به سمت راست و کنار تپه که جلو می‌روید، درب حیاطی به روی‌تان گشوده می‌شود که در نگاه اول فضای محدودی با چند پله دیده می‌شود. بلافاصله، درب کوچک غارگونه را می‌بینید که به یک فضای کَنده‌کاری شده در صخره باز می‌شود، این‌جا به دلیل سرد بودن در تابستان، محل نگهداری غلات بوده که در سیستان به آن، تِمَّک می‌گویند. در کنار این انبار، یک تندورخانه یا نانوایی خانگی وجود دارد که مثل همه جای سیستان، یک نیم‌گنبد پشت‌به‌باد است که تنور در وسط آن قرار دارد و دورتادور آن سکویی برای نشستن نانوا و همکاران‌اش قرار دارد. کمی دورتر، یک اتاق گنبدی است که طاق‌چه‌های صخره‌ای کَنده‌کاری‌شده دارد و دریچه‌هایی برای بادگیری در آن تعبیه شده است. در داخل این اتاق، غاری وجود دارد که احتمالاً به عنوان یخچال از آن استفاده می‌شده است. دالان بزرگی زیر تپه، حفاری شده و درب دو اتاق تودرتو در آن باز می‌شود، که در انتها به یک محوطه‌ی زیبا برای نشستن در فضای بیرونی، مرمت و بازسازی شده و صندلی و میز غذاخوری در وسط آن گذاشته شده است. چند پله بالاتر، یک تراس روباز دارای چشم‌اندازی زیبا وجود دارد که نمایی از روستا و مزارع آن به شکل دل‌انگیزی مشاهده می‌شود و شب‌های تابستان، از آن‌جا با ستارگان آسمان می‌شود رازونیاز کرد. این نوع تراس‌ها که نوعاً بر روی بام منازل سیستان ساخته و برای تابستان‌‌گذرانی از آن استفاده می‌شود، سیستانی‌ها به آن، مهتابی می‌گویند. یک اتاق خواب در گوشه‌ی این مهتابی قرار دارد که در دل تپه‌ی صخره‌ای، حفاری شده و تنها یک سکوی تخت‌مانندِ یک‌نفره دارد و در گوشه‌ی آن یک حمام سنتی تعبیه شده که در سیستان به آن اوریز گفته می‌شود. گوشه‌ی این اوریز، اجاقی به شکل شومینه است که دودکش دارد و در این‌جا با دیگ، آب را گرم کرده و استحمام می‌کرده‌اند. فکر کنم این اتاق که مستقلاً حمام خصوصی دارد، تاریخ‌چه‌ی اولین سوئیت رویال به سبک امروزین باشد. چند پله بالاتر، یک مهتابی دیگر و باز بالاتر از آن، یک مهتابی دیگر قرار دارد و با پله‌هایی زیبا نهایتاً به قله‌ی تپه می‌رسید، حالا بر سکویی قرار دارید که باید دوربین را برداشته و از نقطه‌ای مُشرف به روستای ماسوله‌وش قلعه‌نو، هنرمندانه عکس بگیری و این خاطره‌ی شیرین و سفر به اعماق تاریخ سیستان را ماندگار کنی. آقای مهندس بارانی، دانش‌آموخته‌ی مرمت و معماری باستانی، اهل زابل و همسرش، مشغول مرمت، بازسازی و آماده‌سازی این مجموعه‌ی باارزش بودند که از طرف همه‌ی ایرانیان به آن‌ها خداقوت گفتم. حقیر اقامت‌گاه‌های بوم‌گردی زیادی را دیده‌ام که مشابه فضاهای تاریخی، کاملاً ساخته شده‌اند، اما مصنوعی بوده و آن حس تاریخی را نمی‌توان با قرارگیری در فضا پیدا کرد، اما این مجموعه حقیقتاً این حس را در وجود شما زنده می‌کند و ان‌شاءالله با مدیریت درست و روح‌بخشی به آن بتواند لحظات به‌یادماندنی برای هم‌وطنان عزیز ایجاد کند.
