پیرامون سودابه در شاهنامه سودابه در شاهنامه دختر شاه هاماورا | برگی از تاریخ
پیرامون سودابه در شاهنامه
سودابه در شاهنامه دختر شاه هاماوران و زن کی‌کاووس است. نام او در منابع مختلف به صورت "سُعدی"، "سوذابه" و "سوداوه" نیز آمده است. خالقی ضبط سوداوه را در شاهنامه اصیل‌تر و مطابق با نگارش فردوسی می‌داند و بر آن است که تبدیل "و" به "ب" از قرن ششم به بعد رایج شده است. یوستی شکل اوستاییSuta-wanhu به معنی"نیکو برای سود"را برای آن آورده و می‌گوید این نام دراصل عربی سعدی بوده وآنرا مثل رودابه ایرانی‌گونه کردند. بر خلاف او دامستتر نام سودابه را ایرانی داسته که در منابع عربی به سُعدی تبدیل شده است.
در اوستا با آنکه بارها از کی‌کاووس و سیاوش نام برده شده اما در هیچ‌جا اسمی از سودابه نیست. در متون پهلوی نیز چندان سخنی از او نمی‌رود. به روایت مسعودی، وقتی کاووس بدست شاه یمن اسیر شد، سُعدی دور از چشم پدر به او نیکی کرد و وقتی رستم کاووس را آزاد کرد، همراه او به ایران آمد. به روایت گردیزی هنگامی که کاووس شکست خورد و محبوس گشت، سودابه به دیدار او رفت و گفت اگر مرا بپذیری، تو را از زندان خلاص می‌کنم. منابع دیگر ازدواج او با کاووس را طور دیگری آورده‌اند. به روایت بلعمی، این دختر را افراسیاب "بی‌خواستن کاووس" برای او فرستاد. ثعالبی نیز سودابه را پیشکشی برای صلح شاه یمن با کاووس ذکر می‌کند.
اما در شاهنامه، کاووس بعد از چیرگی بر شاه هاماوران، آوازه زیبایی سودابه را می‌شنود و او را از پدر خواستگاری می‌کند. سودابه در 3 مقطع در شاهنامه حضور دارد.
اول هنگامی که پدرِ سوادبه با حیله کاووس را زندانی می‌کند و از سودابه می‌خواهد پیش او بازنگردد اما او امتناع می‌کند و حتی به بهای از دست دادن جان خود حاضر به جدایی از کاووس نیست. سودابه غمگسار و پرستار کاووس در زندان میشود. وقتی که پدرس به دست رستم کشته میشود، اشاره‌ای به شیون و ناله سودابه در شاهنامه می‌بینیم. سپس او به ایران می‌آید.
حضور دیگر سودابه در شاهنامه زمانی است که با دیدن سیاوش عاشق او میشود. پنهانی به او پیغام می دهد که به شبستان بیاید اما سیاوش نمی پذیرد.
مقطع پایانی حضور سودابه در شاهنامه زمانی است که بعد از خبر مرگ سیاوش، رستم از سر خشم به کاخ کاووس می‌آید و او را می‌کشد. ماجرای عشق سودابه به سیاوش تقریباً در تمام منابع اسلامی آمده است اما کشته شدن او به دست رستم فقط در برخی منابع آمده است.
سوادبه به هیچ‌زنی در شاهنامه شبیه نیست. تنها زنی است که بدست پهلوانی کشته میشود. زیبایی خیره کننده‌ای دارد. دیو زاد" و "جادگر" نیز خطاب شده است. سودابه خرد اهریمنی کاووس است. او در شاهنامه دو چهره دارد: نخست زنی فداکار و عاشق که کاووس را در اسارت تنها نمی‌گذارد. و دیگری زنی مکار که عشق گناه آلودش به ناپسری خود سبب پدید آمدن جنگی عظیم بین ایران و توران میشود.
سودابه نقش مهمی در پدید آمدن رخدادهای بزرگ حماسه ملی دارد. با این همه در ادبیات فارسی نقشی ندارد.
مدخل "سودابه" نوشته مهناز مقدسی در دانشنامه زبان و ادب فارسی
