از بانوگشسبنامه چه می‌دانیم؟ بانوگشسبنامه منظومه‌ای حماسی د | برگی از تاریخ
از بانوگشسبنامه چه می‌دانیم؟
بانوگشسبنامه منظومه‌ای حماسی در قالب مثنوی است، درباره دلاوریهای بانوگشسب دختر رستم که در قرن پنجم یا ششم قمری به پیروی از شاهنامه فردوسی سروده شده است. نام بانوگشسب از سه جزء "بانو"، "گشن" و "اسب" تشکیل شده است که به معنای "بانوی دارنده اسب نر" است.
بانوگشسب و دلاوریهای او، جز در منظومه بانوگشسبنامه، در مجمل‌التواریخ و القصص، بهمن‌نامه، برزونامه و شهریارنامه نیز آمده است. منظومه بانوگشسبنامه مشتمل بر 1032 بیت و فاقد مقدمه است.
در آغاز منظومه، رستم تربیت فرامرز را به بانوگشسب می‌سپارد و سپس دلاوریهای بانوگشسب درپی می‌آید. از جمله بانوگشسب 3 شیر نر را می‌کشد و دست و پای 2 شیر دیگه را می‌بندد.
بعد از آن رستم، بصورت ناشناس به نبرد با بانوگشسب می‌رود و در حالیکه بانوگشسب رستم را زخم می‌زند، پدر و دختر یکدیگر را باز می‌شناسند. سپس بانوگشسب و فرامرز با اجازه رستم به شکار می‌روند و در مرز ایران و توران با شیده، پسر افراسیاب برخورد می‌کنند و شیده شیفته بانوگشسب می‌شود. چون این خبر به افراسیاب می‌رسد، تمرتاش چینی، از سرداران خود را گسیل می‌کند تا بانوگشسب را به بند کشد و به توران آورد، اما تمرتاش تا چشمش به بانوگشسب می‌افتد، به او دل می‌بندد و شمشیر از دستش می‌افتد و از او می‌خواهد به همسری او تن دردهد. ولی بانوگشسب با شمشیر خواستگارش را دونیم می‌کند.
در ادامه منظومه آمده است که پادشاه جیپور و چیپال و راجه هند هر یک با سپاهی به خواستگاری بانوگشسب می‌روند، اما بانوگشسب با آنان می‌جنگد و پادشاه جیپور را می کشد و دو شاه دیگر سرافکنده به هند باز می‌گردند. سرانجام چهارصد پهلوان ایرانی از جمله طوس، گیو، رهام، زنگنه شاوران، به خواستگاری بانوگشسب می‌روند و در آزمایشی به تدبیر رستم، تنها گیو خود را شایسته همسری او نشان می‌دهد. اما او در همان آغاز ازدواج دست و پای شوهر را می‌بندد و به گوشه‌ای می‌افکند تا اینکه به وساطت رستم با او از در آشتی می‌آید. بانوگشسب نامه تنها منظومه حماسی فارسی است که قهرمان آن زن است.
بن‌مایه اصلی حکایت ها و دلاوری های بانوگشسب شاید به فرهنگ کهن اقوام ایرانی بازگردد. نکته قابل توجه در این منظومه دو جنبه شخصیتی بانوگشسب است، از یک سو زنی است زیبا، قدرتمند و سرکش که با مردان حتی شیفتگان خود مبارزه می‌کند و از دیگر سو دختری است مطیع پدر.
منبع: مدخل "بانوگشسبنامه" نوشته فریبا شکوهی در دانشنامه زبان ادب فارسی.
