یاد ایام الکتروفورز قسمت دوم از «خود تحریمی به جای مدیریت» | اتوپسى
یاد ایام الکتروفورز قسمت دوم از «خود تحریمی به جای مدیریت» تحلیل علمی «دستورالعمل مدیریت بهره برداری از خدمات آزمایشگاه پزشکی» صادره از معاونت درمان که هدف آن افزایش کسورات پزشکان است به قلم دکتر حامد یحیی‌زاده ------------------ بزرگمهر حکیم در مقدمه کلیله و دمنه می‌فرماید: «و به حقیقت باید دانست که فایده در فهم است نه در حفظ، و هر که بی وقوف، کاری شروع نماید همچنان باشد که: مردی خواست که تازی گوید، دوستی فاضل از آن وی، تخته‌ای زرد در دست داشت؛ گفت: از لغت تازی چیزی از جهت من بر آن بنویس. چون پرداخته شد به خانه برد و گاه گاه در آن نگریست و گمان برد که کمال فصاحت حاصل آمد. روزی در محفلی سخنی تازی خطا گفت، یکی از حاضران تبسمی واجب دید. مرد بخندید و گفت: بر زبان من خطا رود؟! تخته زرد در خانه من است!!»
نگریم بر تخته زرد جان بابایی (أعلی اله مقامه) دگر چه نوشته‌ها آمده است: «۲- عدم تجویز همزمان آزمایش الکتروفورز هموگلوبین با آزمایشهای هموگلوبین جنینی و هموگلوبین آ۲ ... با ذکر اندیکاسیون تکرار.» این تذکر چنان از روشهای روز و اساس موضوع به دور است که ذکر یک مقدمه واجب می‌افتد: در افراد سالم، «الکتروفورز هموگلوبین با روش ژل در بافر قلیایی» سه باند مشخص ایجاد می‌کند: آ-اف-آ۲. تالاسمی بتا که اختلال کمی در ساخت هموگلوبین است نیز همین سه باند را ایجاد می‌کند اما نسبت آنها را به هم می‌زند. افزایش اف شاخص ماژور و افزایش آ۲ شاخص مینور است. اما اگر باند اضافه در ژل رویت شود، نشانه وجود هموگلوبین غریبه (اختلال کیفی هموگلوبین) مانند آنمی داسی است. انواع هموگلوبین با ساختار غیر عادی بسیار متنوع بوده و ما به کل این دسته واریانت می‌گوییم. به طور خلاصه در ژل الکتروفورز یا موفق به کشف تالاسمی بتا می‌شویم یا با باند اضافی برخورد می‌کنیم.
اساس ژل الکتروفورز بر تفکیک مولکولهای با شارژ الکتریکی متفاوت است که خاصیت دقیقی نیست. روش رقیب آن کروماتوگرافی، از این مزیت سود می‌برد که سایز و حرکت آن مولکول را آشکارسازی می‌کند. چندین دهه قبل، کروماتوگرافی ستونی معرفی شد که قادر به تشخیص فقط یک نوع هموگلوبین بود و گاهی برای تایید روش ژل به کار میرفت. روش آن: دستی، وقت گیر، نیازمند اپراتور ورزیده و دارای معایب خاص خود بود (دستورالعمل اشاره به این روش دارد). با توسعه تکنولوژی، الکتروفورز با تفکیک بالا (فشار بالا) که خاص هموگلوبین است طراحی شد که سریعتر، اوتومات، با ظرفیت بالا و دقیقتر است. سالهاست که این روش وارد ایران شده و تقریبا بیشتر انواع هموگلوبین، مخصوصا انواع واریانت با یک پردازش شناسایی می‌شوند. (به نظر می‌رسد نویسنده از وجود این روش اطلاع ندارد!)
روال امروزی بررسی هموگلوبینوپاتی در آزمایشگاه به این صورت است: شرح حال با توجه خاص به سابقه آنمی مادرزادی، آنالیز با دستگاه هماتولوژی، بررسی لام خون محیطی، اطلاع از وضعیت ذخیره آهن و آنگاه انجام الکتروفورز به روش ژل. بنابراین درخواست یک هموگلوبین خاص بی معنی بوده و جایی در بررسیها ندارد. اگر تایید و تاکیدی لازم باشد از آزمایشگاه بخواهید نتایج اولیه را آنالیز کرده و در مورد نوع آزمایشهای تاییدی مانند کروماتوگرافی هموگلوبین یا پی سی آر برای یافتن موتاسیون، راهنمایی لازم را ارائه کند.
از معاونت محترم درمان که خاطرات گذشته را زنده کرد و موجب مرور ما بر سیر تکنولوژی آزمایشگاهی گردید، کمال تشکر را دارم. تا اداره فوق به زمان حال و تکنولوژی روز برسد، از همکاران محترم که قصد دارند به روش علمی الکتروفورز درخواست کنند خواهش میکنم هر گونه صلاح می‌دانند، درخواست را مطابق با روش مندرج در پاراگراف بالا تنظیم فرمایند. البته اطلاع ندارم و اهمیتی نمی‌دهم که روش علمی، مرهمی بر درد اژدهای بیمه سلامت باشد زیرا وظیفه ما خدمت به مردم نیازمند و بیماران است نه سیستم بی‌سامان وزارت.
نکته پایانی اینکه معاونت درمان برای مخاطب حرمت قائل شود و نوشتن راهکار را به دست منشی نسپارد که جمله را با «عدم تجویز ...» شروع کرده و با «... ذکر اندیکاسیون تکرار.» پایان داده است. صحبت از کدام تکرار می‌کند؟!
