کارکرد خِمار (روسری موضوعیت داشت یا طریقیت؟) امیر ترکاشوند ۱ | کانال بازنگری
کارکرد خِمار
(روسری موضوعیت داشت یا طریقیت؟)
امیر ترکاشوند ۱۴۰۲/۱/۲۵
تنها آیهِ قرآن که برخی با توسل به آن درصدد اثبات تشریع روسری هستند این عبارت در آیه ۳۱ سوره نور است: ... ولیضربن بخُمُرهنّ علی جیوبهنّ (: خِمار خود را بر روی جَیب‌شان قرار دهند)
آیا خِمار در این آیه، اولاً به معنای روسری/سرانداز بوده و ثانیا با فرضِ روسری بودن، آیا آیه در مقام تشریع پوشش مو به وسیلهِ آن است؟
اینک یادداشت را در قالب دو معنا و مصداقی که برای خمار مطرح است پی می‌گیریم:
الف- پوشاک (و جامه) خُمُر (که در آیه آمده) جمع است و مفردش خِمار. توجه کنید که خَمَرَ ( که فعل ماضیِ آن است) یعنی پوشید، و اَخمَرَ (باب اِفعالِ آن) یعنی پوشاند؛ حال به خِمار باز گردیم: خمار بر وزن فِعال است که اسم آلت و وسیله می‌باشد پس بر اساس این وزن و آن معنا، خِمار به معنای وسیله پوشش و در یک کلام پوشاک است. خب حال اگر خِمار در آیه ولیضربن بخمرهن علی جیوبهن را به معنای پوشاک/جامه/تن‌پوش بگیریم در این صورت معنای این بخش از آیه چنین می‌شود: زنان باید تن‌پوش‌شان را بر جیوب قرار دهند. جیوب چیست و اشاره به چه معضلی دارد؟ جیوب، جمع است و مفردش جَیب است؛ جَیب به معنای شکاف است و جیب نیز در شلوار و کت دقیقا شکافی است میان دو طرف لباس/تن‌پوش. پس جَیب و جیوب اشاره به فاصلهِ باز میان دو طرف جامه و تن‌پوش دارد. بر این پایه، معنای آیه چنین است: جامه‌های خود را روی فاصله‌ها و شکاف‌ها قرار دهند. چرا قرآن چنین سفارشی کرده؟ چون در آن زمان مردم چه زن و چه مرد، خودشان را با پارچه (و نه لباس‌های خیاطی‌شده و قالب اندام) می‌پوشاندند و در نتیجه اگر طرفین پارچه را به هم نمی‌رساندند و دچار سهل‌انگاری می‌شدند در این صورت اندام‌شان در آن قسمت نمایان می‌شد! آن قسمت می‌توانست سینه‌ها، شکم، کناره‌های ران و... باشد. این توصیه از ترتیب منطقی نیز برخوردار است زیرا در صدر آیه، خواهان مراقبت از پوشش ناحیهِ دامن و فرج شده بود پس در گام بعدی جا دارد که از لغزش در پوشش دیگر نواحی حساس به طور کلی پرهیز دهد. گواه این تفسیر، وجود عبارت ماقبل آن در آیه است: ولا یبدین زینتهن إلا ما ظهر منها ولیضرین بخمرهن علی جیوبهن: زنان نباید زیبایی‌های (اندامِ) خود را کنار زنند و نمایان سازند مگر آن جاهایی (از اندام که عرفاً و) خودبخود (همواره) پیدا است و باید (پارچه‌های) تن‌پوش را روی فاصله‌ها (ی باز) بگذارند. هدف آیه مهار بی‌مبالاتی در استفاده از جامه و تن‌پوش بوده و خواهان مراقبت از پوشیدگی اندامی است که عرفاً می‌پوشیده‌اند. هدف آیه پرهیز از وسوسه‌انگیزی است زیرا نمایان‌سازیِ گاه و بی‌گاهِ اندام پوشیده‌ای چون سینه، دامن و ... هنگام تردد در اجتماع، عملی غیر اخلاقی و محرّک به شمار می‌آید. طبیعی است نمایان‌شدن‌های اتفاقی و غیر ارادی، مورد بحث نیست بلکه نمایان‌سازی! که عنصر تعمّد در آن وجود دارد و عبارت لا یُبدین همان را نشانه رفته، مورد نظر است.
ب- سرانداز و روسری خِمار با این‌که به معنای پوشاک به طور کلی است اما یک مصداق آن یعنی روسری (سرانداز) بسیار برجسته شده به طوری که خمار را معادل روسری می‌گیرند. حال اگر خِمار در این آیه را (مطابق مشهور) عبارت از روسری (سرانداز) بگیریم و جیوب را نیز باز مطابق مشهور عبارت از گریبان (و شکاف و فاصله پارچه در ناحیهِ سینه) بگیریم در این صورت معنای آیه چنین است: (امتداد و طرفینِ) روسری‌ها را روی گریبان قرار دهند.
چند نکته در باره همین تفسیر مشهور: ۱- چاکِ گریبان‌ها در آن ایام بسیار فراخ بود و حتی می‌شد دست را داخل آن کرد و زیر بغل برد (گریبان موسی) و در نتیجه آن‌چه خطر پیدا بودنش می‌رفت نه نواحی بالای سینه نزدیک به گردن بلکه دقیقا خودِ سینه‌های زنانه بود ۲- آیه از نمایان‌سازیِ سینه هنگام حضور در اجتماع پرهیز داده و در رهنمودی عملی و صرفه‌جویانه به زنان گفته از امتدادِ همان پارچه‌ای که روی سرتان هست استفاده کنید و با آن، سینه را خوب بپوشانید. ۳- قرآن در آغاز آیه خواهان مراقبت از پوشیدگی ناحیه دامن شد (: یحفظن فروجهنّ) و اینک به دومین بخش خصوصی زنان یعنی سینه پرداخت و خواهان اطمینان از پوشیدگی آن شد ۴- پس وجود سرانداز در آیه طریقیتی است و نه موضوعیت شرعی (گرچه موضوعیت اقلیمی و عرفی داشت و به همین خاطر مردان نیز سرانداز داشتند). اگر سینه و گریبان از طریقی دیگر مثلا با لباس‌های دوخته به خوبی پوشیده می‌شد در این صورت خِمار کجای قصه بود و چه حکم شرعی از آن استخراج می‌شد و وظیفه قرآنی‌اش دقیقا چه بود؟
گفتنی است فقها نیز مگر از دو قرن پیش به این طرف، از این آیه برای استناد به لزوم پوشش مو استفاده نکرده‌اند
بی‌هنران پلیس و دادگاه را جلو می‌اندازند، که گواه ناکارآمدی در تبلیغ! برای احکام مورد علاقه‌شان است
