در گذشته برای پی بردن به شروع و پایان ماه مبارک رمضان و یا سای | باخەنەمامە
در گذشته برای پی بردن به شروع و پایان ماه مبارک رمضان و یا سایر ماه ها، #جز این دو روش (رؤیت بصری و یا کامل نمودن سی روز شعبان)، هیچ راه معتبر دیگری در اختیار مسلمانان نبوده است. پس فرمان رسول خدا به مشاهده ی هلال و یا کامل کردن ماه شعبان «صوموا لرؤيته وأفطروا لرؤيته فإن غبي عليکم فأكملوا عدة شعبان ثلاثين يوما» و یا«فإن غم عليكم فأكملوا العدة ثلاثين»(۱)، ناظر به همین وضعیت بوده و پس.
بر فرض تکیه به ظاهر عبارات و عدم توجه به هدف و مقصد مورد تعقیب در نصوص روایی، و بی اعتنایی به اصول و ضوابط مهم فقهی چون «مراعاة المقاصد مقدمة على رعاية الوسائل أبدأ»(۲)، و «الوسائل أبدا أخفض من المقاصد إجماعا... »(۳)، و« يغتفر في الوسائل ما لا يغتفر في المقاصد»(۴)، اسلوب و سیاق عبارت روایت ها از منظر ضوابط علوم بلاغی مشتمل بر حصر، و نافی راه سومی نیستند و روش ها را در این دو مورد محصور نمی سازند.
در صورتی که جمله ى لا نحسب در روایت «إنا أمة أمية لا نكتب و لا نحسب...»(۵) را به معنی محاسبات و دستاوردهای علم نجوم بگیریم، و بر اساس این روایت، محاسبات منجمان را ملغی و نامعتبر قلمداد کنیم، به ناچار، باید قسمت اول این روایت «لا نکتب» را هم به معنی غیر معتبر و نامطلوب بودن خواندن و نوشتن تلقى نمایم و در حالی که قضیه به نسبت کتابت و سواد آموزی عکس این است.
قرآن حکیم، جهت وجوب روزه و انجام این تکلیف انسان ساز، «#شهود_شهر» را ملاک قرار داده است نه#رؤیت_بصری_هلال را، و هر کدام از این دو واژه ، ابزار محقق ساختن هدف را در یک روش خاص مثلا: رؤیت با چشم غیر مسلح - خلاصه نمی کنند؟ زیرا یکی از معانی «شهد» #ورود و #حضور پیدا کردن است(۶). و به قراین مختلف، در اینجا این معنا راجح و مورد نظر است. و «#شهر» هم، بر مدت زمان خاص و معینی (تقریبا سی روز) - که از معانی اعتباری است - اطلاق می گردد نه بر #هلال.
بر این اساس مقتضای آیه ی (فمن شهد منكم الشهر فلیصمه) این است: هر کدام از افراد مکلف، اگر در ماه رمضان حضور یابد و به این ماه وارد شود، در صورت وجود شرایط لازم، باید روزه بگیرد.
و این نکته را هم باید در نظر داشت که: با توجه به عکس برداری از ماه، بعد از دقایقی از وقوع مقارنه، در صورت عمل به دانش نجوم، اطلاق هلال بر ماه در این زمان، از لحاظ عرف لغوی هم، بدون ایراد است؛ زیرا معنای لغوی هلال ظهور است و این معنا در عالم واقع تحقق پیدا کرده است.
بنا بر این در «صورتی که در اثبات آغاز و پایان ماه های قمری، دانش نجوم مبنا قرار گیرد، مفهوم روایت «صوموا لرؤيته وأفطروا لرؤيته تحقق عینی می یابد».
(۱). با رؤیت هلال رمضان، روزه بگیرید و با رؤیت هلال شوال، عيد فطر را برگزار نمایید و اگر هلال بر شما پوشیده ماند، تعداد شعبان را کامل کنید و آن را به سی روز برسانید. «صحیح بخاری»؛ «صحيح مسلم با شرح نووی» ج ۴ ناشر دار الكتب العلمية ص ۱۹۳؛ «سنن نسائی» تک جلدی ص ۳۱۸ - حدیث شماره ی ۲۱۱۹ و ۲۱۲۰؛ «المنتفي لابن أبي الجارود» حديث شماره ی ۳۷۵ و «سنن ابوداود» تک جلدی حدیث شمارای ۲۱۱۸.
(۲). همیشه مراعات اهداف و مقاصد، مقدم بر مراعات اسباب و وسایل است. احمد الندوی: القواعد الفقهية مفهومها و... ، ص ۱۶۳، ناشر دار القلم.
(۳). مطابق اجماع، رتبه ی ابزار رسیدن به مقاصد، پایین تر از خود مقاصد است. احمد الندوی: همان منبع.
(۴). گذشت و چشم پوشی در اسباب و مقدمات، بیش تر از گذشت و صرف نظر در اهداف و مقاصد است. سیوطی، جلال الدين: الأشباه والنظائر في قواعد و فروع فقه الشافعية، ج ۱، ص ۳۴۳، دار الكتب العلمية.
(۵). ما امتی بی سوادیم و به نوشتن و محاسبه ی نجومی آشنایی نداریم... . صحيح مسلم با شرح نووی ج ۴، ص۱۹۲، دار الكتب العلمية؛ سنن ابو داود تک جلدی حدیث شماره ی ۲۳۱۹.
(۶). نگاه تفسیر قاضی ناصرالدین عبدالله بن عمر شیرازی (أنوار التنزيل و أسرار التأويل)، ج اول، ص ۱۶۸، (مجموعه ی سه جلدی)، دار الرشيد «تفسير قاسمی» (محاسن التأويل)، ج دوم، ص ۴۴۶، دارالفكر؛ مدرس، ملا عبدالكريم: «مواهب الرحمن في تفسير القرآن» ج اول ص ۳۳۱؛ ابن جزي كلبي غرناطي: «التسهيل لعلوم التنزيل»، ج اول، ص ۱۰۳، دار إحياء التراث العربی، در شرح و توضیح آیه ی مربوطه.
منبع : فایل مقارنه شورای مدیریت مکتب قرآن(مطالعه ادامه مطلب)
